Cisy na Górze Jawor

Lokalizacja: pow. leski, gm. Baligród.
Typ: Florystyczny

Pierwszym w polskiej części Bieszczadów Zachodnich rezerwatem cisowym był właśnie rezerwat „Cisy na Górze Jawor”, utworzony w okresie międzywojennym. Wówczas jego powierzchnia wynosiła 3,36 ha. Pierwsze wzmianki o skupisku cisów w rejonie Bystrego pochodziły z 1924 r. i przekazał je gajowy Iwan Wermiński. Dokładniejszy opis tego stanowiska przeprowadził w 1933 roku S. Winiarski; okazało się, że na obszarze ok. 4 ha występuje kilkaset okazów cisa, z czego ponad 100 to okazy starsze. Jan Wiktor, właściciel dóbr z Zarszyna, do którego należały lasy w Bystrem, zgodził się – namówiony przez prof. Szymona Wierdaka, prezesa Lwowskiego Komitetu Państwowej Rady Ochrony Przyrody – na utworzenie na górze Jawor rezerwatu cisowego. Został on uroczyście otwarty 21 września 1935 r. W 1944 r. cały kompleks leśny został upaństwowiony, a powtórnie rezerwat utworzono w roku 1957.

Zajmuje on powierzchnię 3,02 ha, na wschód od drogi Jabłonki – Baligród na wysokości wsi Kołonice, wewnątrz uroczyska Bystre. Rezerwat znajduje się w powiecie leskim, w gminie Baligród, w granicach Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego, a także w Międzynarodowym Rezerwacie Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Rezerwat zajmuje jednorodnie urzeźbiony stok o bardzo dużym nachyleniu (do 45%) góry Jawor, należącej do bocznego odgałęzienia pasma Durnej. Chroni on naturalne stanowisko cisa pospolitego (Taxus baccata), rosną na jego terenie 234 okazy cisa (inwentaryzacja w 1997 r.), które posiadają naturalną osłonę z blisko stuletniego drzewostanu jodłowo-bukowego.

Cis jest drzewem dwupiennym, silnie cienistym. W terenie górskim na glebach szkieletowych lub kamienistych wykorzystuje wszelkie szczeliny do ukorzenienia się. Kora na starszych cisach koloru czerwonobrunatnego łuszczy się podłużnymi płatami. Korona różnych kształtów jest jajowato-stożkowata, niejednokrotnie wielowierzchołkowa, gęsta i nisko osadzona.

Gatunek ten jest wiecznie zielony, szpilki utrzymują się od 4 do 8 lat. Kwiaty męskie kuliste umieszczone na spodniej stronie jednorocznych gałązek są już widoczne na jesieni poprzedniego roku. Kwiaty żeńskie ukryte w pączkach wzrostowych są umieszczone również na spodniej stronie gałązek. Cis osiąga dojrzałość płciową w wieku 20–30 lat pod okapem przerzedzonego drzewostanu, natomiast w silnie zwartym – dopiero w wieku 70–120 lat. Kwitnie w kwietniu i w maju każdego roku. Owoce cisa dojrzewają we wrześniu, przyjmując szklisto-przeźroczystą barwę osnówki. Owoc cisa to twardy lśniący orzeszek barwy ciemnobrązowej, ostro zakończony, otoczony jasnoczerwoną osnówką, która jest jadalna. Cis jako gatunek iglasty posiada drewno twardzielowe wąskosłoiste ciężkie, twarde, trudnołupliwe.

Flora rezerwatu liczy 90 gatunków, wśród których najliczniej reprezentowane są rośliny reglowe związane z zespołem żyznej buczyny karpackiej: m.in. paprotnik kolczysty, żywiec gruczołowaty, przenęt purpurowy, przetacznik górski. Znaleziono zaledwie 4 gatunki ogólnogórskie: nerecznicę szerokolistną, goryczkę trojeściową, różę alpejską i kozłka trójlistkowego. Występuje tu również gatunek subalpejski – ostrożeń wschodniokarpacki.