Lokalizacja: Kombornia, gm. Korczyna, pw. krośnieński

Cel utworzenia: Ścieżka prowadzi do najokazalszego pomnika przyrody nieożywionej na terenie Czarnorzecko – Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego – „Wodospadu Trzy Wody”.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Jadąc od Rzeszowa drogą E 371 na południe. W miejscowości Kombornia skręcamy w prawo przy kierunkowskazie Kombornia 3. Wyjście na ścieżkę znajduje się po prawej stronie drogi łączącej Kombronię z Korczyną, w przysiółku Mroczki, obok przejściowego składu drewna Kombornia.

Długość trasy/czas przejścia: 1 km/ 40 min.

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Ścieżka zaopatrzona jest w trzy przystanki z tablicami informacyjnymi. Ścieżka oznaczona w standardzie ścieżek przyrodniczych.

Opis trasy: Ścieżka przyrodnicza zlokalizowana jest na terenie Czarnorzecko  -  Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego. Wodospad znajduje się na północnym stoku pasma Działu. Ścieżka swój bieg rozpoczyna  obok przejściowego składu drewna Kombornia, gdzie umieszczona została tablica informacyjna z ogólnymi informacjami o trasie ścieżki oraz wyznaczonych na niej trzech przystankach.  Pierwszy przystanek „Zaginione skałki” pokazuje wychodnie skalne wyraźnie zaznaczające się w topografii terenu. Jest to grupa skał ciągnących się w obrębie wierzchowiny na przestrzeni około 200 m. Największa z nich ma długość około 40 m i  wysokość 3 - 7 m.  Wędrując ścieżką można zobaczyć, na niektórych starych sosnach, ślady nacięć wykonane jakimś ostrym, wąskim narzędziem. Głębokie rowki znajdują się w dolnej części pni żywych drzew na szerokiej powierzchni pozbawionej kory. Nie jest to oczywiście akt wandalizmu, ale stare ślady żywicowania. Następnie w okolicach przystanku nr 2 dotrzemy do grupy okazałych modrzewi, a  następnie schodząc w dół przez drągowinę jodłową napotykamy na stanowisko sosny czarnej , gdzie zobaczymy ich kilkanaście sztuk. Wędrując dalej ścieżką dochodzimy do potoku, gdzie słychać już szmer wody spływającej ze skały. Jest to punkt kulminacyjny ścieżki, którym jest „Wodospad Trzy Wody” w Komborni. Jest to największy i najbardziej malowniczy wodospad położony w  Czarnorzecko -Strzyżowskim Parku Krajobrazowym. Wodospad uformował się w korycie niewielkiego potoku na wychodni piaskowca ciężkowickiego. Próg wodospadu osiąga wysokość około 5 m, szerokość u podstawy ok. 6 m, natomiast w górnej części 2 m. Ułożony jest z dużych bloków piaskowcowych. Dolina potoku ma typowy dla tych terenów kształt litery V. Ilość przepływającej wody przez wodospad jest okresowo zmienna, zależy od zasobów wodnych otaczających go cieków.

Ciekawostka: „Wodospad Trzy Wody” do którego prowadzi ścieżka przyrodnicza został ustanowiony pomnikiem przyrody w 2008 r. z inicjatywy Zespołu Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie oraz Nadleśnictwa Kołaczyce.  Jest to jeden z nielicznych wodospadów skalnych objętych ochroną prawną na terenie województwa podkarpackiego.

Informacja: Ścieżkę warto odwiedzać przez cały rok. Z uwagi na, to że główną jej atrakcją jest wodospad, w którym ilość przepływającej wody jest zmienna, warto wybrać się w okresie wiosennych roztopów. Wiosną również będziemy mieli szansę podziwiać ciekawe rośliny runa leśnego. Więcej informacji na temat ścieżki można znaleźć na stronie Zespołu Parków Krajobrazowych w Krośnie www.parkikrosno.pl. 

Fot. M.Pociask

Lokalizacja: Stasiane, gm. Jaśliska, pw. krośnieński

Cel utworzenia: Ścieżka udostępnia dla odwiedzających teren rezerwatu przyrody „Przełom Jasiołki”.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Z drogi nr 19 należy skręcić na skrzyżowaniu w Tylawie na drogę nr 897 w kierunku Komańczy. Po ok. 2 km przed mostem po prawej jest zjazd na parking i pole namiotowe „Stasiane” z początkiem ścieżki.

Długość trasy/czas przejścia: 4km/2h

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Na początku ścieżki znajduje się pole namiotowe „Stasiane” należące do Nadleśnictwa Dukla, a przy nim  miejsce na ognisko. Ścieżka opatrzona jest 7 przystankami z tablicami informacyjnymi.  Ma charakter pętli. W miejscach wymaganych znajdują się poręcze i umocnienia na ścieżce. Ścieżka oznakowana jest biało-zielonym kółkiem.

Opis trasy: Ścieżka przyrodnicza prowadzi przez rezerwat przyrody „Przełom Jasiołki”, który został utworzony w 1976 r., wzdłuż przełomowego odcinka rzeki Jasiołka. O tym mówi przystanek nr 1. Zaraz na początku wędrówki znajdują się liczne stanowiska smotrawy okazałej oraz tojadów – mołdawsksiego i wiechowatego. Większość trasy przechodzi przez tereny leśne – żyzna buczyna karpacka z miesiącznicą trwałą w runie. Z drzew na tym obszarze występują tu jeszcze jawory, wiązy i jodły. Na przystanku nr 2 spotkamy okopy pozostałe po walkach o Przełęcz Dukielską. Następny przystanek nr 3 przybliży nam temat geologii terenu. Na zboczu góry Ostra wytworzyły się gołoborza złożone z pokruszonych w wyniku naturalnej erozji piaskowców. W tym miejscu wytworzyło się także niezwykle cenne zbiorowisko leśne złożone głównie z jaworów z domieszką buków i wiązów górskich oraz jodły i brzozy – jaworzyna górska z języcznikiem zwyczajnym. Jest to jedno z największych stanowisk tej rzadkiej paproci w Polsce (ok. 1/10 krajowej populacji tego gatunku), o czym przekonamy się na tym przystanku nr 4. W runie można spotkać m.in. żywiec gruczołowaty, żywokost sercowaty oraz paprocie – rozchodnik skalny i paprotkę zwyczajną. W tam małym rezerwacie stwierdzono występowanie aż 300 gatunków roślin naczyniowych, m.in. lilii złotogłów, ciemiężycy zielonej, parzydła leśnego i wawrzynka wilczełyko. Dalsza wędrówka odbywa się starą drogą łemkowską, przy której znajduje się przystanek nr 5. Ułatwia ona zejście ze zbocza góra Ostra. Po obu stronach rozciąga się drzewostan mieszany –grąd, złożony z buka, jawora, wiąza górskiego, graba, lipy, olszy szarej i jodły pospolitej oraz jesiona wyniosłego. Poznamy go na przystanku nr 6.  W runie występują tu m.in. gajowiec żółty, kopytnik pospolity i szczyr trwały. Następnie ścieżka prowadzi do ostatniego przystanku nr 7, miejsca w którym Jasiołka przeciska się bardzo wąskim przesmykiem pomiędzy szczytami Piotruś (728 m) i Ostra (687 m). Miejscami szerokość rzeki nie przekracza 20 metrów, a wysokość urwisk skalnych sięga 30 metrów.

Ciekawostka: Teren, w którym się znajdujemy był świadkiem krwawych walk o Przełęcz Dukielską. Przy obecnej ścieżce rozmieszczone były stanowiska ciężkich dział. Aby umożliwić ostrzał wycięto całe połacie lasu w kierunku zachodnim i południowym. Dziś jeszcze można "czytać" ślady walk po zniszczeniach w drzewostanie. Wiele drzew ciągle żyje z odłamkami pocisków. Rosnące poniżej zagajniki brzozowe to efekt naturalnej sukcesji na gruncie kiedyś wylesionym przez walczące wojska. Przywrócenie na tym terenie zdrowego, wielogatunkowego lasu to długi proces, który potrwa jeszcze kilkadziesiąt lat.

Informacja: Trasa ścieżki prowadzi wzdłuż przełomowego odcinka rzeki Jasiołka , teren trudny spadzisty o kamienistym podłożu, różnica wzniesień wynosi 250 m. Ścieżkę warto odwiedzić każdą porą roku - wiosna, lato – wtedy kwitną rośliny, jesienią ze względu na kolorowe drzewa i owocostany miesięcznicy trwałej.  

Więcej informacji na temat rezerwatu można znaleźć tutaj: Rezerwat "Przełom Jasiołki"

Fot. A.Gancarz

Lokalizacja: Dubiecko, gm. Dubiecko, powiat przemyski

Cel utworzenia: Ścieżka udostępnia najcenniejsze elementy rezerwatu przyrody „Broduszurki”, który chroni rzadko spotykane na Podkarpaciu torfowisko typu wysokiego i przejściowego  oraz bór bagienny.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Ścieżka leży na trasie Przemyśl – Dynów, 30 km od Przemyśla, dojazd samochodem i autobusem PKS do Dubiecka. Samochodem można podjechać pod sama wyjście na ścieżkę gdzie znajduje się mały parking.

Długość trasy/czas przejścia: 2,5 km/1h

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Parking utwardzony z tablicą informacyjną, wiata i miejsce na ognisko. Ścieżka zaopatrzona jest w 5 tablic przystankowych oraz tablicę informacyjną przy wejściu rezerwatu „Broduszurki”. Ścieżka oznaczona w standardzie ścieżek przyrodniczych. Pokrywa się w części z trasą turystyczną „Trzy ścieżki tożsamości - środowisko, historia, kultura”.

Opis trasy: Trasa ścieżki rozpoczyna się we wschodniej części rezerwatu, na niewielkim wzniesieniu. W pobliżu przystanku nr 1 znajdują się doły po wydobyciu torfu, który był kiedyś tutaj mocno eksploatowany. W ich pobliżu znajdują się zarośla krzewiaste z dominacja wierzb, brzóz i sosen oraz roślinnością wodną, w tym pałką, trzciną, turzycami i sitem. Wędrując łąką napotyka się na zbiorowisko złożone z jaskrów rozłogowych. Wędrując do przystanku nr 2 w sezonie lęgowym (V-VII) często słychać śpiewające samce strumieniówki, która preferują krzewiaste zarośla. Na tym przystanku znajdują się informacje o różnych gatunkach drzew i krzewów, w tym wierzb – szarej (łoza), uszatej i pięciopręcikowej. Rosną tu także olsze szare, brzozy, osiki, sosny i dęby szypułkowe. W warstwie runa można zauważyć m.in. pałkę szerokolistną, turzycę prosową i knieć błotną. Dalej znajduje się łąka trzęślicowa, której główny rozwój przypada na lato. Przystanek nr 3 jest zlokalizowany nad rozległym wypełnionym wodą potorfie, wokół którego rosną mchy torfowce i żurawina błotna. Kolejny przystanek nr 4 jest zlokalizowany w zbiorowisku boru bagiennego, czyli lasu sosnowego występującego na mokrych i kwaśnych glebach torfowych. Grubość torfu wynosi tu 7 metrów. Rezerwat „Broduszurki” to jedyny przykład torfowiska wysokiego na Pogórzu Przemyskim. Z powodu trudnych warunków siedliskowych rosnące tu drzewa mają mały pokrój. Poza sosną występuje tu także brzoza, osika i kruszyna. W runie spotykamy m.in. borówkę bagienną, borówkę czarną, borówkę brusznicę i bagno zwyczajne, a także wełniankę. Do ostatniego przystanku wędruje się obok stawów. Przystanek nr 5 to doskonałe miejsce na obserwację ptaków, w tym kaczek krzyżówek i kurek wodnych i czapli siwych. Nad wodą unoszą się także owady, m.in. ważki, łątki, jętki i nartniki.

Ciekawostka: Torf należy do cennych kopalin użytkowych pozyskiwanych na obszarach leśnych. Stanowi on masę obumarłych organizmów roślinnych, które uległy procesowi storfienia w środowisku wodnym, przy udziale drobnoustrojów. Torfowiska zajmują około 5 % powierzchni kraju. Odbudowa torfowisk tzn. narastanie nowej warstwy torfu, odbywa się z szybkością 1 mm na rok, a więc na odtworzenie 1 m potrzeba 1000 lat.

Informacja: Ścieżkę najlepiej odwiedzić na wiosnę, kiedy kwitnie niezwykle piękna roślina bobrek trójlistkowy oraz bagno zwyczajne, które wydziela piękny zapach.

Więcej informacji na temat rezerwatu można znaleźć tutaj: Rezerwat "Broduszurki"

Fot. K.Hulinka, M.Sebastianka

Lokalizacja: Solinka, gm. Komańcza, pw. sanocki

Cel utworzenia: Prezentowanie najciekawszych fragmentów bieszczadzkich lasów po obu stronach łuku Karpat,  doliny dawnych wsi Balnica i Solinka oraz rezerwat przyrody „Udava” po stronie słowackiej.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Dojazd komunikacją publiczną od strony Cisnej lub Zagórza w kierunku Woli Michowej; przystanki w  Żubraczem (wejście na trasę do Solinki) i w Manowie (na trasę do Balnicy). Parkingi przy wjazdach na drogi leśne w Balnicy i Solince, zlokalizowane tuż przy szosie.

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Oznakowanie ścieżki w formie strzałek kierunkowych. Na ścieżce znajdują się tablice przystankowe, które przybliżają tajemnice świata przyrody. Do dyspozycji turysty są dwa miejsca parkingowe z tablicami z przebiegiem ścieżki, wiata w Solince, platforma widokowa w Balnicy.

Opis trasy: Pierwsza z tras po polskiej stronie doliną byłej wsi Balnica rozpoczyna się na parkingu pomiędzy Maniowem a Wolą Michową i prowadzi wzdłuż drogi leśnej do Balnicy. Na odcinku ok. 7 km ustawiono kilkanaście tablic informacyjnych poświęconych różnym zagadnieniom gospodarki leśnej, przyrody oraz historii. Na tablicach znajdziemy informację m.in. na temat działalności bobrów u źródeł Osławy, kosaćca syberyjskiego, mieszkańców lasów nad górną Osławą, nad potokowych skupisk ciemiężycy zielonej czy zjawiska sukcesji wtórnej. Płynie tędy również potok o tej samej nazwie Balnica. Na całej trasie można zobaczyć różne aspekty związane z leśnictwem. Wzdłuż drogi można zobaczyć kilak aspektów związanych z pozyskaniem drewna. Bardzo często znajdują się tu ułożone stosy tzw. metrówek, czyli pociętych w 1-metrowej długości kłody cienkiego drewna, zazwyczaj  jest to sosna oraz buk. Wzdłuż trasy wędrówki często natrafiamy na miejsca gdzie trwa tzw. przebudowa drzewostanów na gruntach porolnych. Otóż do 1947 roku dolina była zamieszkała i wzdłuż potoku znajdowały się użytkowane pola i łąki. Po wysiedleniu ludności użytkowanie rolnicze zostało zaprzestane. Postanowiono zalesić je i doprowadzić do powstania lasu. W pierwszym rzędzie sadzono sosny i świerki, gdyż są to gatunki światłożądne, czyli mogą rosną na otwartym terenie. Teraz po kilkudziesięciu latach sukcesywnie wycina się je i wprowadza pod ich okapem tzw. gatunki docelowe, czyli takie które zgodnie z tutejszym siedliskiem powinny tworzyć dojrzały las, a są nimi głównie buk i jodła, z domieszką jawora i jesionu. W połowie trasy znajduje się miejsce, w którym stała cerkiew oraz zlokalizowany był cmentarz. Z kolei na końcu trasy zachował się stary krzyż pańszczyźniany. Druga z tras o długości 4,5 km w dolinie Solinki, także prowadzi wzdłuż nieistniejącej już osady oraz rzeki o tej samej nazwie. Przez większą część trasy prowadzą także tory funkcjonującej współcześnie kolejki wąskotorowej, który pierwotnie była tu budowana w celu wywozu drewna.

Ciekawostka: W części słowackiej ścieżki znajduje się rezerwat przyrody „Udava”, który chroni dobrze zachowane fragmenty naturalnych lasów bukowo-jodłowych z wieloma starymi okazami, szczególnie dorodnych jodeł. W jego pobliżu stwierdzono występowanie rzadkiego gatunku ptaka drapieżnego – orzełka włochatego.

Informacja: Ścieżka została wytyczona z inicjatywy polskich i słowackich leśników. Składa się z trzech odcinków: Osadne – Balnica (trasa o dł. ok. 2,5 km na terenie Słowacji), Doliną byłej wsi Balnica (trasa o dł. ok. 7 km) i Solinka (trasa w formie pętli o dł. 4,5 km).  Ścieżkę warto odwiedzać cały rok.

Fot. M.Jedynak