Zwiezło

Lokalizacja: pow. sanocki, gm. Komańcza
Typ: geologiczny

Utworzony został w roku 1957, na powierzchni 2,20 ha we wsi Duszatyn. Położony jest on w obrębie Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego. Rezerwat ze słynnymi Jeziorkami Duszatyńskimi jest bez wątpienia jedną z największych atrakcji turystycznych Bieszczadów. Jeziorka powstały ponad 100 lat temu na zachodnim krańcu Bieszczadów, na granicy z Beskidem Niskim po zsunięciu się zbocza Chryszczatej. Nazwa „Zwiezło” wzięła się stąd, że mieszkańcy tych terenów nie używali terminu osuwisko, mówiąc, że „ziemia się zwiezła”. Osuwisko powstało po długotrwałych deszczach na wiosnę, w kwietniu lub maju 1907 roku.

W Duszatyniu i pobliskich miejscowościach do dziś przetrwały opowieści, jak to mieszkańców poderwał wielki huk, zwielokrotniony echem odbijającym się od gór. Przerażeni ludzie zaczęli uciekać w kierunku Prełuk, gdzie w cerkwi uderzono w dzwony na trwogę. Na zboczu Chryszczatej w tzw. „Steciw Lesie” oderwał się kawał zbocza i lejem długości 500 metrów i szerokości 140 metrów zsunął w dół. Masa przemieszczonego materiału wynosiła około 12 mln m3. Zwały rumowiska przegrodziły w kilku miejscach dolinę potoku Olchowatego. W powstałych nieckach zaczęła się zbierać woda. W ten sposób utworzyły się jeziorka zwane Duszatyńskimi o łącznej powierzchni kilku hektarów i głębokości dochodzącej nawet do 14 m. Na ich dnie znalazł się stary drzewostan jodłowo-bukowy, a najwyższe jodły jeszcze do lat 50. ubiegłego wieku sterczały ponad powierzchnię wody. Początkowo powstały trzy jeziorka, ale najmniejsze przestało istnieć w 1925 roku, kiedy okoliczni mieszkańcy spuścili z niego wodę, aby wyłapać pstrągi, które osiągały tutaj pokaźne rozmiary. Wówczas też podjęte zostały pierwsze działania w celu ochrony tego unikatowego terenu. Hrabia Potocki, właściciel tutejszych lasów, zakazał jakichkolwiek działań mogących doprowadzić do zniszczenia wyższych stawów. Figurowały nawet w spisie obiektów chronionych Generalnej Guberni w roku 1942.

Większe, górne jeziorko leży na wysokości 708 metrów. Do dzisiaj możemy w nim zobaczyć fragmenty zatopionego lasu. W 1925 roku ten akwen miał 2,5 hektara powierzchni, jednak z powodu zamulania zmniejszył się o połowę. Potok Olchowaty kaskadami spada z dużego do małego jeziorka. Jego lustro wody jest położone 20 m niżej od górnego zbiornika. Powierzchnia i głębokość tego akwenu przez lata także uległy zmniejszeniu. Jeziorka nadal zamulają się, a ich brzegi porastają skrzyp bagienny, pałka i trzcina, tworząc osady organiczne. Według najnowszych danych górne jeziorko ma powierzchnię 1,44 ha, a dolne 0,45 ha, a głębokość zmniejszyła się do 6 m.

W składzie flory zanotowano 135 gatunków roślin, z czego 27 występuje na terenie samego rezerwatu, a 108 związanych jest wyłącznie z jego otuliną (powierzchnia 6 ha). Najpospoliciej występującymi gatunkami w rezerwacie są: rdestnica pływająca (prawdopodobnie najwyżej położone stanowisko w Bieszczadach), skrzyp bagienny i gałęzisty, pałka szerokolistna i wierzba uszata. Natomiast w otulinie spotyka się: żywokosta sercowatego, żywca gruczołowatego, wietlicę samiczą, lepiężnika białego, jeżynę gruczołowatą, przenęta purpurowego, kostrzewę leśną i niecierpka pospolitego.

Obfite w pokarm wody Jeziorek są doskonałym środowiskiem dla wydry. Brzegowa strefa Jeziorek stwarza warunki dla rozwoju: traszki górskiej i karpackiej, żaby trawnej, kumaka górskiego, salamandry plamistej. Występuje tu także jaszczurka żyworodna i padalec zwyczajny.

Fot. M.Jedynak