PARKI NARODOWE
Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z 2004 roku park narodowy to "obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe".
W województwie podkarpackim istnieją dwa tego typu obszary chronione:
BIESZCZADZKI PARK NARODOWY
Bieszczadzki Park Narodowy jest trzecim co do wielkości parkiem narodowym na terenie Polski. W chwili utworzenia w 1973 obejmował masyw Tarnicy, Krzemienia i Halicza, oraz podszczytowe partie Połoniny Caryńskiej o powierzchni zaledwie 59,55 km². Obszar parku był powiększany czterokrotnie w latach 1989, 1991, 1996 oraz 1999. Jednakże pojęcie „park narodowy” znane jest w polskich Bieszczadach znacznie wcześniej niż 1973 rok.
W 1992 r. stał się częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Bieszczadzki Park Narodowy zajmuje południowo-wschodnią część województwa podkarpackiego. Na jego obszarze leży także najbardziej na południe wysunięty punkt Polski, położony przy granicy z Ukrainą, szczyt Opołonek (1028 m n.p.m.). Siedziba Dyrekcji Parku mieści się w Ustrzykach Górnych. Gatunkiem „herbowym” Bieszczadzkiego Parku Narodowego jest ryś.
Bieszczadzki Park Narodowy chroni najwyższe partie polskiej części Karpat Wschodnich. W Parku wyróżniono dwa piętra roślinno-klimatyczne: regiel dolny i połoniny. Blisko 80% obszaru BPN zajmują naturalne lasy liściaste i mieszane z bukiem, olszą szarą, jaworem, świerkiem i jodłą, z czego 15% uznaje się za drzewostany puszczańskie o charakterze pierwotnym. Można je odszukać m.in. na: południowo-zachodnich zboczach Małej i Wielkiej Rawki oraz na północnych stokach Smereka. Obszary objęte ochroną ścisłą zajmują około 63% powierzchni. Jest to największy wskaźnik spośród wszystkich parków narodowych w Polsce.
Roślinność stanowi ok. 780 gatunków roślin naczyniowych, 250 gatunków mchów, 500 gatunków porostów i 1000 gatunków grzybów. Około 30 to endemiczne gatunki wschodniokarpackie, np. tojad wschodniokarpacki i tauryjski, goździk kartuzek, goździk skupiony, lepnica karpacka, pszeniec biały.
Spośród 230 gatunków kręgowców, w parku można spotkać takie zwierzęta jak:m niedźwiedź, wilk, ryś, jeleń, olik krzykliwy, orzeł przedni, sóweczka, wąż Eskulapa. Poza kręgowcami jest też dużo wyjątkowych pierścienic, owadów i pajęczaków.
MAGURSKI PARK NARODOWY
Magurski Park Narodowy utworzony został rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 listopada 1994 i miał początkowo obszar 199,62 km². Funkcjonowanie rozpoczął 1 stycznia 1995 r. W wyniku problemów z właścicielami gruntów został zmniejszony do obecnych 194,39 km². Otulina parku rozciąga się na dodatkowej powierzchni 226,97 km². 89,7% parku leży na terenie woj. podkarpackiego, a 10,3% na terenie woj. małopolskiego.
Magurski Park Narodowy (MPN) chroni przede wszystkim unikatowy w skali Karpat obszar przejściowy między Karpatami Zachodnimi i Karpatami Wschodnimi. Ponad 90% powierzchni parku zajmują lasy. Na jego terenie wyróżnić można dwa piętra roślinne: pogórza i regla dolnego. Piętro pogórza, zajmujące około 43% powierzchni parku i sięgające 530 m n.p.m., to głównie drzewostany sztuczne z przewagą sosny. Znajdują się tu też liczne łąki i pastwiska, a także torfowiska. Piętro regla dolnego, zajmujące około 57% powierzchni parku i sięgające od 530 m n.p.m. wzwyż (najwyższy szczyt w parku to Wątkowa 846 m n.p.m.), to głównie naturalne lasy bukowe (udział lasów sztucznych jest tu zdecydowanie mniejszy) z domieszką jedlin i rzadko występujących w Karpatach jaworzyn. Istnieją tu trzy obszary ochrony ścisłej: Magura Wątkowska (1189 ha), Kamień (378 ha) i Zimna Woda (841 ha), jest rezerwat skalny Kornuty, i pomnik przyrody Diabli Kamień.
W parku występuje prawie 800 gatunków roślin i prawie 200 gatunków zwierząt (nie licząc owadów). Wśród roślin 59 gatunków objętych jest ochroną ścisłą, 11 częściową, a 12 wpisanych jest do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin.
Fot. M.Jedynak, M.Pociask, M.Sebastianka, A.Krzykwa