Pruchnik

PRUCHNIK

Na południowych krańcach powiatu jarosławskiego leży dawne miasteczko Pruchnik, dziś duża wieś. Osobliwa to wieś z obszernym rynkiem pośrodku i licznymi śladami miejskiej przeszłości zachowanymi w nazewnictwie, architekturze domów i mentalności mieszkańców. W potocznym użyciu jest to nadal miasto, mimo że od ponad sześćdziesięciu lat to już tylko historia.

Pruchnik istniał już zapewne w połowie XIV wieku a może jeszcze nieco wcześniej. Przypuszczalnie ok. 1370 roku otrzymał prawa miejskie. Założycielem miasta był prawdopodobnie rycerz Kostko zwany Słoneczkowicz herbu Korczak. Jego potomkowie, od nazwy miasta, przyjęli nazwisko Pruchnickich. W ich posiadaniu miasto pozostawało do początków drugiej połowy XVI wieku. Potem należało kolejno do Odrowązów-Pieniązków, Morskich, Dzieduszyckich i Szembeków. Już za czasów Pruchnickich w miasteczku był dwór obronny, po którym dziś nie ma niestety śladu.

Centrum dawnego miasteczka zachowało oryginalny układ przestrzenny ukształtowany zapewne jeszcze w okresie jego lokacji, z rynkiem i wybiegającymi zeń kilkoma uliczkami oraz z jedyną w swoim rodzaju tzw. małomiasteczkową zabudową. Tworzą ją drewniane domy o niezwykle interesującej architekturze, w większości podcieniowe. Wszystkie stanowią dziś unikalne zabytki ludowego budownictwa drewnianego.

Rynek usytuowany jest na zboczu wzniesienia opadającego ku dolinie Mleczki. Obszerny czworoboczny plac, aktualnie tworzący ładnie utrzymany zieleniec, niegdyś był szczelnie otoczony drewnianymi domami. Rynek ma właściwie zabudowane tylko trzy pierzeje. Najbardziej okazale prezentuje się pierzeja wschodnia, ponieważ po tej stronie zachowało się najwięcej zabytkowych domów z podcieniami.

Pruchnickie domy wyróżniają się oryginalną architekturą, subtelnością kształtów i proporcji oraz zdobień. Domy sa stosunkowo obszerne, jedno lub kilku traktowe, konstrukcji zrębowej lub słupowej. Od frontu ozdabiają je oryginalne podcienia, wsparte na drewnianych słupach, okrągłych lub prostokątnych i pięknie rzeźbionych, niekiedy spiętych wymyślnymi łukami.

Ponad rynkiem, od północy, dominuje sylwetka kościoła parafialnego. Okazała, z wyglądu późnorenesansowa świątynia sięga początków XV wieku. Według tradycji murowany z kamienia kościół zbudowano w 1436 roku. Pierwotna gotycka budowla była znacznie mniejsza. Obecna bryła i wystrój architektoniczny świątyni zostały ukształtowane w toku kilku kolejnych przebudów dokonanych w ciągu XVII i XVIII wieku.