Lokalizacja: pow. kolbuszowski,rzeszowski, ropczycko-sędziszowski, gm. Kolbuszowa, Głogów Młp., Świlcza, Sędziszów Młp.
Typ: faunistyczny

Utworzony został w roku 1999, na powierzchni 539,81 ha na terenie czterech miejscowości Poręby Kupieńskie, Budy Głogowskie, Bratkowice i Czarna Sędziszowska. Leży w obrębie Mielecko-Kolbuszowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Ochroną objęto stawy oraz otaczający je kompleks lasu dębowo-sosnowego, który jest najbardziej naturalnym fragmentem Puszczy Sandomierskiej. Rośnie tu wiele pojedynczych okazowych starych sosen, dębów i buków. Ważnym elementem tego obszaru są urozmaicone ekosystemy leśne: liczne młodniki, łąki śródleśne, mokradła i starodrzewia z gęstym podszytem. Z 20 gatunków roślin chronionych w rezerwacie i jego pobliżu występują m.in.: pióropusznik strusi, rosiczka okrągłolistna, mieczyk dachówkowaty, gniadosz rozesłany, długosz królewski, wawrzynek wilczełyko i storczyki (buławnik wielkokwiatowy, kruszczyk błotny, kukułka plamista i gnieźnik leśny).

Rezerwat powstał dlatego, że na tym terenie stwierdzono występowanie 160 gatunków ptaków, z których blisko 30 to gatunki związane ze środowiskiem wodnym, w tym zagrożonych wyginięciem. Możemy tu zobaczyć np.: bociany czarne, perkozy, kureczki nakrapiane, łyski i wiele gatunków dzikich gęsi i kaczek. W okolicy polują bieliki, orliki krzykliwe i trzmielojady. Występuje tu także wiele gatunków gadów i płazów, w tym: zaskrońce, padalce, kumaki nizinne i ropuchy szare. Wędrując groblami i leśnymi duktami bardzo często możemy spotkać m.in.: jelenia europejskiego, sarnę, dzika, bobra, lisa, kunę leśną i domową, łasicę łaskę, borsuka, gronostaja i jenota. Okresowo pojawiają się także łoś i wilk.

Lokalizacja: pow. przemyski, gm. Medyka
Typ: Faunistyczny

Utworzony został w roku 1991, na powierzchni 1,93 ha we wsiach Siedliska i Jaksmanice, około 300 m od granicy państwa. Rezerwat jako pierwszy w Polsce chronił kolonię lęgową żołny – gatunku wpisanego do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Występujące tu lessowe skarpy stanowią dogodne miejsce do zakładania nor lęgowych przez żołny i są chętnie zasiedlane przez ten gatunek. Pozostała część rezerwatu to nieużytkowana łąka powstała po eksploatacji lessu. W latach 1984–1985 gniazdowały tutaj 23 pary. Stopniowe zarastanie roślinnością skarpy spowodowało spadek liczby tego gatunku. W latach 1992–1999 gniazdowało tu kilka par. W efekcie wzmożonego ruchu turystycznego i stałej obecności człowieka w okresie lęgowym żołny przeniosły się w inne miejsce niedaleko Przemyśla. Całkowity zanik lęgów tego gatunku w rezerwacie nastąpił od 1999 roku. Prace pielęgnacyjne wykonane jesienią w 2001 oraz ogrodzenie terenu wokół skarpy lessowej przez prywatnego właściciela terenu spowodowało, że ptaki zaczynają powoli tu wracać.

Teren rezerwatu, pomimo niewielkiej powierzchni, odznacza się zróżnicowaniem zbiorowisk roślinnych. Na powierzchni 1,03 ha we wschodniej i południowej jego części dominują zbiorowiska leśne, głównie zespół grądu subkontynentalnego. W piętrze górnym drzewostanu przeważa dąb szypułkowy z domieszką grabu, sosny oraz sztucznie wprowadzonego dębu czerwonego bądź – często występującej w okolicach ruin fortów byłej Twierdzy Przemyśl – robinii akacjowej. W runie występują: zawilec gajowy, turzyca orzęsiona, przylaszczka szczawik zajęczy, gwiazdnica wielkokwiatowa, perłówka zwisła, bluszcz pospolity, marzanka wonna, gajowiec żółty, sałatnica leśna, kokoryczka wielkokwiatowa i nerecznica samcza.

Wśród zbiorowisk nieleśnych przeważa zbiorowisko łąki świeżej. Zajmuje środkową i północną część rezerwatu (o powierzchni 0,60 ha), obejmując tereny położone na południe od skarpy lessowej. Podstawowym elementem warstwy zielnej są: trzcinnik, wiechlina pospolita, kupkówka zwyczajna, komonica zwyczajna, wyka ptasia, traganek szerokolistny, pszeniec gajowy, jaskier ostry, koniczyna łąkowa, a w miejscach bardziej wilgotnych turzyca bagienna i firletka.W niewielkim oczku wodnym dominuje pałka szerokolistna, znaleźć też można skrzyp bagienny i sit rozpierzchły. Oczko wodne jest miejscem rozrodu dla płazów: traszki zwyczajnej, żaby moczarowej, wodnej i trawnej oraz ropuchy szarej i rzekotki drzewnej.

Na terenie rezerwatu stwierdzono liczne gatunki owadów: chrabąszcza majowego, pszczoły miodnej, trzmiela ziemnego, szerszenia, mrówki rudnicy, pazia królowej, rusałki (pawik, admirał, osetnik, pokrzywnik, ceik), kraśnika sześcioplamnego, zmrocznika wilczomlecznego i fruczaka gołąbka.Teren rezerwatu zamieszkuje w okresie lęgowym 40 gatunków ptaków. Za szczególnie cenne oprócz żołny uznano: krętogłowa, gąsiorka i pokrzewkę jarzębatą. Jest to też miejsce bytowania 8 gatunków ssaków: wiewiórki, myszy zaroślowej, lisa, sarny, dzika, jeża, gronostaja i łasicy. Gady reprezentowane są przez 3 gatunki: zaskrońca zwyczajnego, padalca oraz jaszczurkę zwinkę.

Fot. M.Jedynak, M.Pociask

Lokalizacja: pow. sandomierski, gm. Dwikozy, Zawichost
Typ: faunistyczny

Utworzony został w roku 2008. Rezerwat położony jest w 3 województwach: w świętokrzyskim znajduje się największa część rezerwatu o powierzchni 693,97 ha (54,9% całości), należąca do powiatu sandomierskiego i położona w dwóch gminach: Dwikozy oraz w mieście i gminie Zawichost; podkarpackim – 256,65 ha (20,3%), w powiecie Stalowa Wola, gmina Radomyśl nad Sanem i lubelskim – 313,32 ha (24,8% całej powierzchni rezerwatu), w powiecie Kraśnik Lubelski, gmina Annopol. Łączna powierzchnia wynosi 1263,95 ha.

Powodem jego utworzenia jest potrzeba zachowania stanowisk lęgowych, miejsc żerowania i odpoczynku podczas wędrówek rzadkich i charakterystycznych dla doliny Wisły gatunków ptaków, w szczególności z rzędu siewkowych. Rezerwat obejmuje w całości strefę korytową rzeki Wisły o długości około 15,5 km. W korycie tym, szczególnie przy stanach wód niższych od średniej rocznej, pojawiają się regularnie piaszczyste wyspy i odsypy, stanowiące siedliska lęgowe rybitw, mew i sieweczek, jak również izolowane od brzegu miejsca odpoczynku wielu innych gatunków ptaków wodno-błotnych.

W granicach rezerwatu stwierdzono występowanie 302 gatunków roślin, wśród nich 5 gatunków objętych ochroną: kruszczyka szerokolistnego, pływacza zwyczajnego, włosienicznika skąpopręcikowego, grążel żółtą i kalinę koralową.

Ichtiofauna wód Wisły w granicach rezerwatu liczy 31 gatunków ryb. Doliczono się takich jak m.in.: piekielnica, certa, brzana, świnka i miętus, koza, różanka, piskorz, sum europejski, łosoś, troć i węgorz. Awifaunę reprezentuje 146 gatunków ptaków, z tego zakłada się, że ok. 135 spośród nich pojawiało się na Wiśle w okolicach Zawichostu regularnie. Okres lęgowy dla większości gatunków trwa zazwyczaj od połowy marca do połowy sierpnia. Ptaki gniazdujące na wyspach i rzecznych kępach to: rybitwy (rzeczna i biało czelna), mewa pospolita, sieweczki (rzeczna i obrożna). Dwa gatunki gniazdują w piaszczystych skarpach brzegowych: zimorodek i jaskółka brzegówka. Liczna jest grupa zamieszkująca nadbrzeżne zakrzewienia i zadrzewienia, m.in.: dzięcioł zielony, kukułka, pokrzywnica, słowik szary, kwiczoł, strumieniówka, świerszczak, rokitniczka, łozówka, cierniówka, piecuszek, remiz, wilga, dziwonia i potrzos. Tu też gnieździ się najpospolitszy gatunek kaczki – krzyżówka. Największą ostoją ptaków leśnych w rezerwacie jest obszar tak zwanej Kępy Zawistowskiej, położonej po lewej stronie rzeki, w północnej części miasta Zawichost. Duża jest także grupa ptaków łąkowych i polnych: kuropatwa, bażant, przepiórka, derkacz, dudek, dzięcioł białoszyi, skowronek, pokląskwa, świergotek łąkowy, pliszka siwa i pliszka żółta, pokrzewka jarzębata, cierniówka, gąsiorek, srokosz, sroka, kulczyk, dzwoniec, szczygieł, trznadel i makolągwa. Gromadę ssaków reprezentuje największy gryzoń – bóbr, niemal już powszechnie spotykany nad Wisłą. Ponadto widziano sarny, dziki, gronostaje, lisy, norki amerykańskie, a także inne gryzonie: mysz polną, badylarkę i nornika zwyczajnego. Z płazów obserwowano żaby (śmieszkę, wodną i trawną), ropuchę szarą i rzekotkę drzewną). Natomiast z gadów – jaszczurkę zwinkę.

Lokalizacja: pow. leski, gm. Olszanica i Solina
Typ: faunistyczny

Granice rezerwatu, o charakterze zaroślowo-polnym, nie są oznakowane w terenie, biegną wzdłuż łąk, zarośli i nieużytkowanych obecnie gruntów ornych.

Wiosną 1982 roku na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów w dolinę Osławy wypuszczono pięć par bobrów. Dwa lata później, jedną z par odnaleziono na rzece Olszance w Uhercach Mineralnych koło Leska – blisko 40 km od miejsca wypuszczenia. Bobry osiedliły się na terenie dawnego wyrobiska kruszywa, pobieranego na potrzeby budowy elektrowni w Solinie. Od 1987 roku Andrzej Czech zabiegał o ochronę tego terenu; jego starania zostały uwiecznione sukcesem w roku 1994.

Rzeka Olszanka, przepływająca przez rezerwat, ma w tym miejscu charakter rzeki górskiej; żwirowo-kamieniste dno, liczne i ciasne meandry, zmienną szerokość koryta i wartki nurt. Utworzyła bogatą sieć hydrologiczną, składającą się z licznych odgałęzień głównego cieku, niewielkich starorzeczy i stawów, a także strumyków.

Bobry doskonale czują się na tym terenie i założyły kolonie na rzeczkach oraz potokach w całej Kotlinie Uherczańskiej. Zwierzęta te prowadzą nocny tryb życia, więc przeważnie zobaczyć możemy jedynie ślady ich bytności w postaci tam, żeremi i ściętych drzew. Łatwo dostępna kolonia bobrów znajduje się w rezerwacie między Uhercami a Zwierzyniem w wyrobiskach żwirowych, na rzece Olszance (dopływ Sanu) i w jej dolinie poniżej wsi Uherce Mineralne. Obszar ten chroni ostoje bobra europejskiego, których kolonie znajdują się także m.in. w okolicach Zwierzynia i Orelca. Tak długa obecność bobrów w tym rejonie i obserwowany rozwój populacji pozwala stwierdzić, że teren ten zaakceptowały one w pełni.

We florze rezerwatu spotykane są gatunki górskie, głównie reglowe (oset łopianowaty, kozłek bezlistny i tojeść gajowa), których występowanie związane jest z obecnością olszynki karpackiej. Drzewostan tworzą m.in. łęgi wierzbowo-topolowe. Dotychczas zanotowano 192 gatunki roślin: wodnych, szuwarowych, ruderalnych, łąkowych, zaroślowych i leśnych. Najpospoliciej z drzew i krzewów występuje tu olsza szara, wierzba biała i krucha. W rezerwacie zarejestrowano obecność objętego ochroną ścisłą skrzypu olbrzymiego i ochroną częściową kopytnika pospolitego, pierwiosnka wyniosłego i kaliny koralowej.

Często spotykanym gatunkiem w rezerwacie jest sarna, pojawia się dzik, zając, owadożerne ryjówki (aksamitna, mała i górska) i rzęsorek rzeczek. Z gryzoni, oprócz bobra, znaleźć można piżmaka, nornicę rudą i karczownika ziemnowodnego. Opuszczone nory po bobrach zajmuje chętnie wydra. Licznie występują tutaj ptaki związane ze środowiskiem wodnym: kaczka krzyżówka, łyska, czapla siwa, strumieniówka, łozówka, remiz, dziwonia czy zimorodek. Towarzyszą im także pliszka siwa i żółta, sierpówka, kulczyk, sroka, kwiczoł, piegża, cierniówka, dzwoniec, kuropatwa i bażant. Niekiedy zobaczyć można myszołowa, jastrzębia gołębiarza i sowy. W wodzie bytują ryby: śliz, lipień, ukleja,kleń, świnka, lin, różanka, karaś i płoć.

Fot. A.Gancarz, A.Krzykwa