Olsza Kosa w Stężnicy

Lokalizacja: pow. leski, gm. Baligród
Typ: Florystyczny

Utworzony został w roku 1974, na powierzchni 9,40 ha we wsi Stężnica. Widać tu ekspansję olszy zielonej zwanej także kosą olchą (Alnus viridis) – gatunku rosnącego w Bieszczadach powyżej granicy lasu – na niżej położone łąki i pastwiska po zaniechaniu ich użytkowania po wojnie. Olsza kosa w stanie dzikim rośnie wyłącznie w Bieszczadach. Jej naturalne stanowiska znajdują się w najwyższych partiach połonin, gdzie trudne warunki klimatyczne eliminują mniej odporną roślinność konkurencyjną. Zajmuje tu miejsce zbliżonej do niej pokrojem kosówki, która jednak nie występuje w tej części Karpat. Obydwie pełnią podobne funkcje – zapobiegają erozji i utrwalają zbocza. W bulwkowatych naroślach na korzeniach olszy żyją specjalne bakterie z rzędu promieniowców, prowadzące proces wiązania atmosferycznego azotu. Proces ten znacznie poprawia jakość gleby.

Olsza zielona tworzy w rezerwacie zwarte zarośla 2,5-metrowej wysokości, rośnie na pastwisku, na południowo – zachodnim stoku Markowskiej Góry (748 m n.p.m.), łagodnie opadającym w kierunku wsi Stężnica, na wysokości 670–680 metrów n.p.m. Rezerwat leży więc w całości w obrębie jednego piętra roślinnego – regla dolnego, w którym naturalnym zespołem roślinnym jest żyzna buczyna karpacka. Na obecną jego szatę roślinną złożyła się wielowiekowa gospodarka człowieka oraz naturalne procesy sukcesji regeneracyjnej, które zachodzą tu mniej więcej od połowy ubiegłego wieku.

Flora liczy tu 110 gatunków roślin, w większości należących do zbiorowisk nieleśnych. Obecnych jest 9 gatunków górskich i 5 reglowych (żywiec gruczołowaty, jawor, olsza szara i szałwia lepka) oraz 3 ogólnogórskie (nerecznica szerokolistna, goryczka trojeściowa i róża alpejska). Florę wysokogórską reprezentuje jeden takson – olsza zielona. Występuje tu także kilka szeroko rozpowszechnionych gatunków ciepłolubnych, jak: wilczomlecz sosnka, rzepik pospolity, babka średnia i jaskier wielokwiatowy. Z objętych ścisłą ochroną roślin wymienić należy: storczyka plamistego, zimowita jesiennego i podkolana białego; a ochronie częściowej podlegają kalina koralowa i pierwiosnek wyniosły.

W czasie utworzenia rezerwatu olsza kosa zajmowała 95% jego powierzchni, tworząc zwarty łan sięgający 2–2,5 metra wysokości. Oprócz niej występowały sporadycznie sosna i brzoza oraz dwie kępy wierzby iwa wieku do 20 lat, zajmując powierzchnię 10 arów. Obecnie na terenie rezerwatu przeważa młody (25–40 lat) drzewostan, w którym dominują: wierzba iwa, jesion i sosna, natomiast zasięg olszy kosej, został ograniczony do jednego, stosunkowo niedużego, dość zwartego łanu oraz kilkunastu mniejszych kęp i pojedynczych osobników. Olsza wykazuje niską żywotność – masowo obsycha i słabo się odnawia. W niedalekiej przyszłości, jeśli nie zostaną podjęte zabiegi ochronne, doprowadzi to do całkowitego wycofania się tego gatunku z terenu rezerwatu.

Rozległy kompleks leśny, którego rezerwat jest elementem, to miejsce bytowania szeregu zwierząt. Florę reprezentują: jeleń, sarna, lis, wilk, ryś, gryzonie (wiewiórka, nornice, popielicowate), owadożerne (ryjówki, jeże) oraz zajęczaki i łasicowate. Z awifauny najliczniejsze są drobne ptaki śpiewające związane ze środowiskami leśnymi, ekotonalnymi  i łąkowymi.