Lokalizacja: pow. dębicki, gm. Czarna Tarnowska
Typ: florystyczny

Utworzony został w roku 1987, na powierzchni 11,66 ha we wsiach Głowaczowa i Chotowa. Na obszarze chronionym występuje mozaika siedliskowa: od torfowiska wysokiego przez bór bagienny i wilgotny roślinność przechodzi do boru świeżego i mieszanego. Przed II wojną światową na terenie obecnego rezerwatu wydobywano torf. Jego nienaruszone, pierwotne pokłady zachowały się w centralnej części obszaru chronionego. Możemy tu zobaczyć torfowiska, na których masowo występuje owadożerna roślina – rosiczka okrągłolistna.

W terenie spotykamy liczne, niewielkie jeziorka oraz doły po wybieraniu torfu nie zajęte jeszcze przez roślinność. Tylko stawy w południowej części rezerwatu porośnięte są roślinnością wodną, z licznie występującymi turzycami. W runie dominują: żurawina błotna, bagno zwyczajne i borówka bagienna.

Teren wokół torfowisk zajmuje bór bagienny. Jego drzewostan tworzy sosna z domieszką brzozy omszonej, miejscami rosną skupiska wierzby, a w poszyciu występuje kruszyna. Tutaj runo jest ubogie, panuje trzęślica modra i borówka czarna. Od wschodniej i północnej strony bór bagienny graniczy z borem świeżym, w którym rosną charakterystyczne dla tego zespołu gatunki: modraczek siny i śmiałek pogięty.

Bogaty jest świat fauny. Żyje tu mnóstwo owadów, głównie ważek, przedstawicieli płazów (żaba moczarowa i wodna) oraz gady (jaszczurka zwinka, zaskroniec zwyczajny i żmija zygzakowata). Te ostatnie zwierzęta upodobały sobie kępy mchów.

Znajdują się tu ostoje i miejsca lęgowe rzadkich gatunków ptactwa wodno-błotnego. Gnieździ się brodziec samotny, obserwowano także przeloty jesienne brodźca leśnego i krwawodziobego. W pobliżu rezerwatu występuje bocian czarny, kaczka krzyżówka, cyranka i cyraneczka. W części borowej pospolite są gatunki ptaków śpiewających i dziuplaków, głównie sikory i dzięcioły. Z drapieżników częsty jest tu myszołów. Teren rezerwatu odwiedzają sarny, jelenie, dziki, a sporadycznie łosie.

Lokalizacja: pow. lubaczowski, gm. Wielkie Oczy
Typ: florystyczny

Utworzony został w roku 2004, na powierzchni 12,25 ha w granicach miejscowości Kobylnica Ruska i Łukawiec. Znajduje się na krańcu Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, w najdalej na wschód wysuniętej części Kotliny Sandomierskiej. Położony jest na wysokości 230 m n.p.m., na słabo zaznaczonym dziale wodnym między Lubaczówką i Szkłem. Prawie płaska konfiguracja terenu sprzyja opadowemu zabagnieniu lokalnych obniżeń, co też i znalazło odbicie w nazwie uroczyska – „Moczary”.

Teren ten pokryty jest w całości roślinnością leśną. Zaobserwowano 17 gatunków drzew i 7 krzewów: rzadkie wiązy polne i szypułkowe, klon polny, a także chronione: wawrzynka wilczełyko, kalinę koralową, porzeczkę czarną i kruszynę pospolitą.

Szczególną ochroną objęto w rezerwacie naturalne stanowiska czosnku siatkowatego (Allium victorialis L.,) rosnącego w runie grądu: lasu dębowo – lipowo – grabowego. Uważa się, że jest to jedno z największych stanowisk tego gatunku w Kotlinie Sandomierskiej. Jako gatunek górski osiąga tu północną granicę swojego zasięgu. W Polsce występuje łącznie na kilkudziesięciu stanowiskach, w Sudetach, Karpatach, na Podkarpaciu i Wyżynach Środkowopolskich. Zwykle spotkać go można w górach, m.in. w Bieszczadach.

W warstwie runa zinwentaryzowano 85 gatunków roślin. Z osobliwości florystycznych stwierdzono występowanie: widłaka wrońca, groszku wschodniokarpackiego, żywca gruczołowatego, trybuli lśniącej, śnieżyczki przebiśniega i kilku gatunków storczyków, m.in.: storczyka Fuchsa, listerii jajowatej gnieźnika leśnego i kruszczyka sinego.

Lokalizacja: pow. lubaczowski, gm. Horyniec
Typ: florystyczny

Utworzony został w roku 1989, na powierzchni 7,43 ha, we wsi Dziewięcierz. Duże naturalne skupisko jałowców pospolitych będących osobliwością w tej części Roztocza, przesądziło o utworzeniu rezerwatu. Jałowców rośnie tu kilkaset sztuk, o różnych formach i wymiarach, wiele z nich ma rozmiary pomnikowe. Największy ma ponad 8 m wysokości i 56 cm obwodu. Oprócz jałowców rosną sosny, graby, buki i osiki.

Flora rezerwatu to 73 gatunki, w większości należące do zbiorowisk leśnych. Najliczniejszą grupę stanowią apofity* leśno-łąkowe: trzcinnik piaskowy, wierzbówka kiprzyca, poziewnik szorstki, psianka słodkogórz i przetacznik ożankowy. Mniej liczne są apofity łąkowe: krwawnik pospolity, goździk kropkowany, świerzbnica polna, pięciornik gęsi i szczaw zwyczajny.

Apofity zbiorowisk kserotermicznych naskalnych i żwirowiskowych reprezentowane są przez: wilczomlecza sosnka, jastrzębca kosmaczka, dziurawca zwyczajnego i nostrzyka białego. W runie występują także: dziewięćsił pospolity, chaber driakiewnik, szczotlicha siwa, rozchodnik ostry i przytulia łąkowa. Z gatunków chronionych zinwentaryzowano pięć: chrobotka reniferowego, kalinę koralową, kruszynę pospolitą, marzankę wonną i płucnicę islandzką.

Wśród gęstwy jałowców znajdują schronienie ptaki: dudek, piegża, srokosz, dzierzba gąsiorek, makolągwa, cierniówka, brzegówka, bocian czarny i biały, siniak, orlik krzykliwy, pszczołojad, orzełek włochaty, puchacz, przepiórka, dzierzba rudogłowa, muchołówka białoszyja i mała. Z gryzoni spotyka się: koszatkę, orzesznicę, popielicę, ryjówkę i żołędnicę. Spotkać można także przedstawicieli herpetofauny: padalca turkusowego, gniewosza plamistego, zaskrońca, żmiję zygzakowatą i podobno węża Eskulapa.

Bardzo bogaty jest świat mrówek, których naliczono kilkadziesiąt gatunków, w tym wiele południowych i pontyjskich. Z cennych i rzadko spotykanych owadów stwierdzono występowanie jednego z najpiękniejszych i rzadszych polskich chrząszczy – nadobnicy alpejskiej. Czasami spotyka się modliszkę zwyczajną – drapieżnika, który potrafi zabijać nawet młode jaszczurki.

Fot. M.Sebastianka

Lokalizacja: pow. leżajski, gm. Nowa Sarzyna
Typ: florystyczny

Florystyczny Rezerwat Przyrody „Kołacznia” utworzony został w roku 1957. Zajmuje powierzchnię niespełna 10 arów. To najmniejszy rezerwat przyrody w Polsce.

Różanecznik żółty, zwany dawniej też azalią pontyjską, porasta piaszczystą wydmę na terenie wsi Wola Zarczycka, w przysiółku Kołacznia, niedaleko Nowej Sarzyny i Leżajska. To jedyne stanowisko w Polsce – odkryte w 1909 roku – uznane za naturalne, a krzew objęty ochroną gatunkową, do 2001 roku wpisany był do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Aby ocalić tę osobliwość botaniczną, będącą najrzadszym składnikiem flory Polski, utworzono rezerwat przyrody. Same zarośla różanecznika zajmują powierzchnię ok. 450 m2. Pojedyncze osobniki występują także w przylegającym lasku olszynowym.

Najbliższe stanowiska tego krzewu są oddalone o ponad 300 km na wschód na Polesiu i na Wołyniu. Jednak jego główne centrum występowania leży w górach Anatolii i Kaukazu. Zdaniem naukowców, stanowisko azalii „Kołacznia” to relikt sprzed tysięcy lat. Dawniej ta roślina porastała całe Karpaty. W końcu ostatniego zlodowacenia rozprzestrzeniła się w Kotlinie Sandomierskiej. Kiedyś występowała liczniej, dziś zostało jedno stanowisko. Liczbę osobników trudno ustalić, gdyż odrastające krzewy bardzo się zagęściły. Rozmnaża się jednak wyłącznie wegetatywnie (nie z nasion, tylko poprzez odrośla korzeniowe), wykazując przy tym dużą żywotność. Świadczą o tym bujnie rozwijające się pędy oraz rozprzestrzenianie się różanecznika po północnej stronie wydmy w kierunku terenów podmokłych.

Jest to roślina trująca. Liście i młode gałązki zawierają toksyczne glikozydy: rododendrynę, erykolinę, flawonoidy i andromedotoksynę – najbardziej trującą z nich wszystkich. U zwierząt zatrucia objawiają się pobudzeniem, a następnie porażeniem układu nerwowego, ślinotokiem, zgrzytaniem zębami, silnym bólem brzucha, przyspieszeniem oddechu i tętna, w końcu śmiercią wskutek porażenia ośrodka oddechowego. U ludzi obserwowano tylko lekkie zatrucia, objawiające się zawrotami i bólami głowy. Zatrucie możliwe jest również poprzez miód wytworzony z nektaru różanecznika.

Do rezerwatu trzeba przyjechać w maju, kiedy krzewy okrywają się żółtymi kwiatami. Kwiaty kwitną przez 7–8 dni, cały okres kwitnienia trwa ok. 3 tygodnie. Wydzielają one odurzający, przyjemny zapach, który można wyczuć nawet z odległości 200 m. W ostatnich latach roślina wymarzła i kwitła mniej obficie. Przyczyn dopatrywano się w obniżeniu poziomu wód gruntowych, a także w ekspansji innych roślin, które powodowały zbyt wielkie zacienienie. Na szczęście wyrastają nowe pędy, więc można mieć nadzieję, że azalia się odrodzi.

Flora rezerwatu „Kołacznia” jest dość zróżnicowana i nieco odmienna od flory otaczających ją borów. Liczy 51 taksonów roślin naczyniowych (5 gatunków drzew, 7 krzewów i 39 roślin zielonych) oraz 4 gatunki mszaków. Oprócz różanecznika ochronie gatunkowej podlega tu także kruszyna pospolita. Fauna samego rezerwatu nie jest zbyt liczna ze względu na wielkość rezerwatu, jak i na jego ogrodzenie. Warto wspomnieć o gatunkach zapylających kwiaty różanecznika. Są to długotrąbowe motyle nocne zmierzchnikowe, np. fruczak gołąbek. Kwiaty różanecznika mają także swoje szkodniki, z których na pierwszym miejscu należy wymienić trzmiela ziemnego.

Największą grupą zwierząt zamieszkujących tereny sąsiadujące z rezerwatem są ptaki. Najbardziej charakterystyczne z nich to: bocian biały, krogulec, dzięcioł czarny, dzięcioł duży, kwiczoł, sójka, rudzik, drozd śpiewak i zięba. Okoliczne lasy stanowią schronienie głównie dla dużych ssaków, takich jak: sarna, dzik, lis, kuna, borsuk, jeleń europejski, często spotykany jest również zając.