Szachownica Kostkowata w Stubnie
Lokalizacja: pow. przemyski, gm. Stubno
Typ: Florystyczny
Utworzony został w roku 2001, na powierzchni 13,63 ha, we wsi Stubno.
Rezerwat położony jest na wilgotnych łąkach, ma kształt prostokąta, jego granice na całej długości przebiegają rowami melioracyjnymi. Powstał w celu ochrony stanowiska szachownicy kostkowatej, rośliny wyglądem przypominającej małego tulipana z kwiatem zwróconym ku dołowi. Nazwa powstała od charakterystycznych kwadratowych plamek na płatkach. Jeszcze na początku XX wieku występowała ona w Polsce w dwóch regionach: na terenie Wielkopolski i Pomorza Zachodniego (ostatnia populacja na wyspie Uznam zanikła w latach 60. ubiegłego wieku) oraz w Kotlinie Sandomierskiej. Przed laty szachownicę można było spotkać na wielu wilgotnych łąkach w dolinie Sanu. Dzisiaj w Polsce na stanowiskach naturalnych można zobaczyć ją tylko w Kotlinie Sandomierskiej nad rzeką Wisznią w okolicach Starzawy i Stubna oraz nad Wiarem w okolicy Przemyśla. W Polskiej Czerwonej Księdze Roślin szachownicę kostkowatą określa się jako gatunek krytycznie zagrożony. Większe skupiska tej rośliny możemy zobaczyć już tylko na Ukrainie. Wyróżnia się niezwykłą urodą, z małej cebulki wyrasta na 15-40 cm łodyżka z kilkoma równowąskimi liśćmi, na szczycie z jednym zwisłym kwiatem. Roślina ta zakwita po raz pierwszy po 5 lub 6 latach od wykiełkowania. Rośnie na wilgotnych, okresowo zalewanych łąkach ostrożniowych, na czarnych ziemiach zdegradowanych o odczynie słabo kwaśnym lub madach próchniczych. Prawdziwym zagrożeniem dla niej jest osuszanie łąk. Przez Polskę przebiega północna granica naturalnego zasięgu szachownicy.
Największy obszar w rezerwacie zajmuje zespół umiarkowanie wilgotnej łąki (83,7%), następnie turzycowisko z dominującą rolą turzycy brzegowej (15,3%) oraz najmniejszy zespół – trzcinowisko występujące na brzegach rowów melioracyjnych stanowiących granicę obszaru z liczną trzciną pospolitą (1,0%). Zinwentaryzowano łącznie 100 gatunków roślin. Szczególnie warto odwiedzić rezerwat wczesną wiosną (koniec kwietnia i początek maja), by móc podziwiać kwitnącą szachownicę oraz pełniki europejskie, a jesienią – kwitnące zimowity jesienne. W okresie kwitnienia średnio na 1 m2 znajduje się od 5 do 10 egzemplarzy szachownicy, ale znajdowano też miejsca z 30 osobnikami.
Prowadzona jest tu standardowa gospodarka łąkowa. Wykonywane zabiegi polegają na wykaszaniu łąki raz lub dwa razy w roku, dzięki czemu ogranicza się sukcesję i powstrzymuje presję ekspansywnych gatunków, głównie traw i turzyc. Dzięki tym zabiegom gatunek nie jest zagrożony, a jego populacja nie wykazuje tendencji spadkowych. Faunę reprezentują liczne gatunki zwierząt. Z ssaków występują tu: karczownik ziemnowodny, mysz polna i zaroślowa, zając szarak, gronostaj i sarna. Szczególnie bogata jest awifauna, pełna lista obejmuje ok. 200 gatunków ptaków znajdujących tu znakomite warunki lęgowe i bogatą bazę pokarmową. Dostrzec można większość rodzimych gatunków ptaków wodno błotnych: kormorana błotnego, bociana czarnego i białego, czaplę siwą i białą, żurawia, derkacza, brodźca krwawodziobego i piskliwego, rycyka, krzyżówkę, świergotkę, trznadlai szereg innych.
Z płazów zaobserwowano: żabę moczarową i wodną, kumaka nizinnego, ropuchę szarą i traszkę zwyczajną. Gady chronione to przede wszystkim jaszczurka żyworodna, zaskroniec i żmija zygzakowata.
Fot. M.Sebastianka
