Lokalizacja: pow. ropczycko-sędziszowski, gm. Ropczyce
Typ: geologiczny

Prawie w samym centrum Ropczyc znajduje się wąwóz lessowy, który wraz otaczającym go lasem objęto ochroną w ramach Rezerwatu Przyrody „Szwajcaria Ropczycka”. Utworzono go w roku 1999 w granicach administracyjnych miasta Ropczyce, na terenie 2,59 hektara. Jego powstanie oraz ochronę prawną zainicjował ks. dr Jan Zwierz, który zwrócił uwagę na unikatowe walory tego niezwykłego miejsca.

Wąwóz lessowy w Ropczycach jest jednym z wielu spotykanych wzdłuż progu karpackiego. Takie formacje powstają podczas wymywania materiału z miękkiego podłoża. Erozja szczególnie szybko następuje w czasie wiosennych roztopów i po długotrwałych obfitych deszczach. W tych procesach duże znaczenie mają różnice wysokości i nachylenie terenu. Oprócz czynników naturalnych wpływ na powstawanie i pogłębianie wąwozów ma działalność człowieka, przede wszystkim odlesienie terenu i wytyczanie szlaków komunikacyjnych.

Na dnie wąwozu z niemal pionowymi, ciekawie wyrzeźbionymi ścianami, zbudowano deptak spacerowy. Wzgórze, na obszarze którego znajduje się rezerwat, ma wysokość 275 m n.p.m. i jest rozcięte głębokim parowem z suchym dnem. Część ścian wąwozu osiąga dość znaczne różnice poziomów wysokości, wahające się do kilkunastu metrów, o nachyleniu nawet do 80–90°.

Występująca tu świetlista dąbrowa (na stoku południowo-zachodnim) to las dębowy złożony głównie z dębu bezszypułkowego i dębu szypułkowego (rośnie tu około 150 okazów dorodnych dębów, których obwody pni mają od 155 do 278 cm), z domieszką brzozy brodawkowatej oraz sporadycznie sosny zwyczajnej, buka zwyczajnego i graba. Najgrubszym drzewem rezerwatu jest buk o obwodzie 314 cm. A niezwykle rzadką ciekawostką jest dąb szypułkowy zrośnięty z brzozą brodawkowatą.

W podszyciu występują oba gatunki dębów, brzoza, buk oraz szakłak pospolity, trzmielina brodawkowata i zwyczajna, bez czarny i koralowy, jarząb pospolity, tarnina, czeremcha zwyczajna i amerykańska, wiśnia pospolita, głóg jednoszyjkowy i inne. Z roślin chronionych w rezerwacie można spotkać paprotkę zwyczajną, cebulicę dwulistną, pierwiosnka wyniosłego i lekarskiego, barwinka pospolitego, goździka kropkowanego, a także kalinę koralową i kruszynę pospolitą.

Na wiosnę las i zarośla rezerwatu rozbrzmiewają głosami wielu gatunków ptaków. Żyją tu m.in. sikorka modra i bogatka, jaskółka oknówka i dymówka, wilga, rudzik, dzwoniec, kukułka, szczygieł, szpak, dzięciołek, jerzyk, zaganiacz, kwiczoł, makolągwa, kopciuszek, sierpówka, kulczyk, zięba, trznadel i kowalik.

Lokalizacja: Pow. strzyżowski, gm. Frysztak, Wiśniowa
Typ: Geologiczny

Utworzony został w roku 1999 na obszarze 145, 85 ha. Rezerwat składa się z dwóch niezależnych części, usytułowanych na terenie gmin: Wiśniowej i Frysztak. Całość znajduje się na terenie Czarnorzecko- Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego.

Elementy rezerwatu oddziela od siebie wylesiona dolina rzeki, którą dodatkowo przebiegają droga i linia kolejowa. Wschodnia część tego obszaru położona jest na Pogórzu Dynowskim, a zachodnia na Pogórzu Strzyżowskim. Między nimi przepływa rzeka Wisłok, tworząc przełom zwany „Bramą Frysztacką”. Najniższy punkt rezerwatu ma wysokość ok. 235 m n.p.m., a najwyższy ok. 455 m n.p.m. W lasach na grzbiecie Herby ukryte są liczne wychodnie skalne, a na grzbiecie Kopaliny znajdują się stare, nieczynne kamieniołomy.

Dominującym zespołem roślinnym jest grąd z bukiem, któremu towarzyszy grab, sporadycznie klon i lipa, oraz jodła i brzozy (czarna i brodawkowata). Znaczny udział w powierzchni rezerwatu ma również zbiorowisko buczyny karpackiej, zajmujące najbardziej strome, chłodne zbocza północne, bądź też przypotokowe partie głębokich wąwozów.

Ważną rolę odgrywają tu olsza i jesion, którym towarzyszy buk, a także jodła występująca sporadycznie na obrzeżach płatów. Spośród 160 stwierdzonych na tym terenie gatunków roślin 13 podlega ochronie gatunkowej: buławnik mieczolistny, skrzyp olbrzymi, widłak wroniec, widłak jałowcowaty, paprotka zwyczajna, wawrzynek wilczełyko, kruszczyk szerokolistny, bluszcz pospolity, pierwiosnka wyniosła, kopytnik pospolity, marzanka wonna i kalina koralowa. Do roślin górskich należą występujące tu: jodła, jawor, olsza szara, żywiec gruczołowaty, parzydło, szałwia lepka i paprotniki. Do roślin podgórskich- skrzyp olbrzymi i cebulica dwulistna.

Spośród dużych ssaków liczne są sarny, rzadsze dziki i jelenie. Zaobserwowano kunę leśną, łasicę, łaskę, kreta i wiewiórkę pospolitą. Spotkać można zająca szaraka, mysz leśną i polną oraz nornicę rudą. W rezerwacie i na jego obrzeżach często możemy zobaczyć ptaki drapieżne- jastrzębie, myszołowy i puchacze, występuje tu także kilka gatunków dzięciołów. Spośród innych reprezentantów awifauny zidentyfikowano sójkę, kowalika, kosę, ziębę, pliszkę żółtą i drozda. Gady żyjące na tym terenie to: jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny i żmija zygzakowata. Płazy reprezentuje kumak górski, ropucha szara, rzekotka drzewna oraz żaba trawna.

Lokalizacja: pow. krośnieński, gm. Korczyna
Typ: Geologiczny

Utworzony został w roku 1957, na powierzchni 13,60 ha, na pograniczu wsi Czarnorzeki i Korczyna. Wychodnie skalne występujące na szczytach wzniesień Pogórza Dynowskiego powstały 55–35 mln lat temu. Na przestrzeni kilku kilometrów (między Korczyną a Węglówką) występują aż 23 warstwy nasuniętych na siebie, różnych zupełnie tworów geologicznych. Same „Prządki” zbudowane są z piaskowców ciężkowickich, powstałych w okresie eocenu. Piaskowiec ten okazał się odporniejszy na erozję od sąsiadujących warstw. Upływ czasu i warunki atmosferyczne wpłynęły na skały w taki sposób, że przybrały one kształty maczug albo grzybów skalnych. Najwyżej położony punkt rezerwatu znajduje się na wysokości 520 m. n.p.m.

Te skały są unikalnym przykładem wietrzenia piaskowca, który przybiera niezwykłe kształty. Noszą nazwy Prządka Matka, Prządka Baba i inne. Według najbardziej popularnej legendy te skałki to matka i córki zamienione w kamień za to, że przędły len w święto. Jeszcze jedna legenda – o pannach z odrzykońskiego zamku – opowiada, jak zostały napadnięte przez zbójów. Stąd też m.in. nazwy skał: Zbój Madej czy Herszt.

Na początku XX wieku, a nawet w latach międzywojennych, tereny wokół skał były odkryte, a pola uprawne dochodziły do samych wychodni. Obecnie cały obszar jest zalesiony, ale leśnicy pomału odsłaniają poszczególne piaskowce, wycinając drzewa. Kilka lat temu zrobiono tak ze skałą Baba.

W występujących tu warunkach dogodne warunki rozwojowe ma jodła, a domieszkowo buk, dąb szypułkowy, jawor, świerk i sosna. Flora liczy tu 80 gatunków roślin, z czego tylko 13 należy do flory górskiej. Wśród nich 10 to gatunki reglowe, m.in. tojeść gajowa, bez koralowy i kozłek bzowy. Ochronie ścisłej podlega podrzeń żebrowiec, a częściowej: kruszyna pospolita, paprotka zwyczajna i pierwiosnek wyniosły.

Fot. A.Krzykwa

Lokalizacja: pow. leski, gm. Baligród.
Typ: Geologiczny

Skalny rezerwat „Gołoborze” znajduje się we wsi Huczwice. Utworzony został w 1969 roku i zajmuje 13, 90 ha. Pola rumowisk skalnych są charakterystyczną cechą Bieszczadów zasadniczo na wysokości powyżej 1100 m n.p.m. Na niższych częściach grzbietów są również spotykane, ale w postaci niewielkich płatw porośniętych przez las. W tym kontekście gołoborze w okolicach Rabego koło Baligrodu jest unikatową formą, ze względu na zaleganie w klimatycznym piętrze umiarkowanie chłodnym w przedziale od wysokości około 540 m do ponad 610 m n.p.m. Nagie rumowiska skalne pokrywają stoki niewielkiego, ostro zarysowanego wzniesienia o kształcie trójgraniastej piramidy (najlepiej widocznej od strony południowej), pomiędzy doliną Rabańskiego (Rabskiego) Potoku i dolinkami jego dwóch małych, prawostronnych dopływów. Najbardziej wyróżnia się stok o średnim nachyleniu 45o, oddziela on rezerwat „Gołoborze” od kamieniołomu założonego na ostrodze góry Patryja. Grań szczytowa w rezerwacie utworzona jest z obwietrzałych i okrytych zwietrzeliną prawie płyt skalnych.

W pobliżu północnego zakończenia grani płyty skalne, o powierzchni 1m2 i grubości do 30 cm, przewracają sie i leżą luźno na stoku. Na stokach gołoborza zaobserwować można kolejne stadia naturalnej sukcesji roślinnej, od skał porośniętych przez porosty po zbiorowiska leśne. Ciekawostką mineralogiczną piaskowców budujących gołoborze jest obecność wzdłuż ich spęka czerwonych kryształków realgru i żółtych nalotów auryigmentu. Samo rumowisko skalne zajmuje stosunkowo niewielka część, bo ok. 27% powierzchni całego rezerwatu. Resztę pokrywają zróżnicowane zbiorowiska leśne. Wyróżnić wśród nich można olszynkę karpacką zajmującą trasę Rabskiego Potoku u podnóża szczytu, zespół żyznej buczyny karpackiej w wariancie typowym oraz rzadko występujący w Bieszczadach, dominującym w rezerwacie zespół dolnoreglowego boru jodłowo- świerkowego.

Bogata i zróżnicowana jest flora rezerwatu. Zinwentaryzowana dotychczas 200 gatunków roślin. Wśród gatunków drzewiastych najczęściej widoczne są: jodła, świerk i brzoza brodawkowata, wśród krzewów wyróżnia się leszczyna. Szczególną grupą we florze rezerwatu są rośliny górskie. Spośród 180 gatunków obecnych na obszarze Karpat Wschodnich, na stosunkowo niewielkiej powierzchni rezerwatu odnaleziono ich 40.

W rezerwacie stwierdzono także 18 taksonów objętych ochrona gatunkową. Najbardziej interesującymi są: storczyk plamisty tzw. kukułka (gatunek narażony na wygniecie), tojad mołdawski, wawrzynek wilczełyko, podkolan biały, parzydło leśne, omieg górski, ciemiężyca  zielona, widłak wroniec, widłak jałowcowaty i widłak goździsty. Gatunki objęte częściową ochroną występujące w rezerwacie to: kopytnik pospolity, marzanka wonna, goryczka trojeściowa, paprotka zwyczajna, pierwiosnka wyniosła i kalina koralowa.

Ciekawą grupę gatunków stanowią porosty i mszaki, licznie porastające bloki i zagłębienia skalne, wśród nich objęta ochrona płucnica Islandzka. Osobliwością hydrologiczną jest unikalne źródło wody mineralnej zawierającej siarczki arsenu, zlokalizowane tuż przy północno- zachodniej granicy rezerwatu.

Faunę rezerwatu ze względu na jego małą powierzchnię należy odnieść do rozpościerających się dookoła rozległych kompleksów leśnych. Są one ostoja największego polskiego drapieżnika- niedźwiedzia brunatnego. Spotykany jest tu wilk, ryś i żbik. Stosunkowo licznie występują: wydra, borsuk, kuna leśna i lis. Swoją ostoję w okolicznych lasach znalazły również żubry. Masowo występuje jeleń europejski, sarna, mniej licznie dzik.

Z bogatego świata ptaków warto odnotować w tych okolicach bardzo rzadkie gatunki: orła przedniego, orlika krzykliwego, puchacza, puszczyka uralskiego, dzięcioła białogrzbietego i trójpalczastego.  Najliczniejszym przedstawicielem ptaków drapieżnych jest bez wątpienia myszołów zwyczajny. Spotkać też można jastrzębia, krogulca, trzmielojada. Typowo puszczańskim gatunkiem jest bocian czarny, występujący w pobliżu większych cieków wodnych, oraz kruk. Warto też wspomnieć o dość częstym jarząbku, dzięciołach oraz sporej grupie ptaków śpiewających.

Świat gadów i płazów reprezentują: jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec zwyczajny, żmija zygzakowata oraz salamandra plamista. W wodach większych potoków, oprócz licznych bezkręgowców, najczęściej występuje strzebla potokowa i pstrąg potokowy. Uwzględniając całokształt warunków naturalnych rezerwatu, można go zakwalifikować do grona bardzo cennych przyrodniczo, a przy tym unikalnych pod względem reprezentowanego przedmiotu ochrony w polskich Bieszczadach.

Fot. M.Jedynak, M.Pociask