Lokalizacja: gm. Żurawica, pw. przemyski

Cel utworzenia: Ogród sensualny stanowi nagromadzenie różnych gatunków rodzimych i egzotycznych roślin na małej powierzchni, jest więc „ogrodem w pigułce”. Jest przystosowany do różnych grup zwiedzających – dzieci, dorosłych, osób na wózkach oraz niewidomych.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Z drogi krajowej 28 w Przemyślu skręcamy na północ na drogę wojewódzką nr 884 i za kierunkowskazami jedziemy w kierunku Bolestraszyc. Z Przemyśla, do Bolestraszyc jest ok. 7 km. Przy Arboretum znajduje się parking dla samochodów i autokarów. Również możemy dojechać do Bolestraszyc z dworca kolejowego w Żurawicy, ale trzeba dalej dojść pieszo ok 3 km aż do Arboretum.

Długość trasy/czas przejścia: Ogród sensualny - 1 ha

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Parking przy Arboretum posiada utwardzone ścieżki umożliwiające poruszanie się osobom na wózkach inwalidzkich, tablice informacyjne z pismem Braille’a dla osób niewidomych, sala edukacyjna, podniesione rabaty z roślinami. Ogród sensualny jest podzielony na 6 tras, a opis każdej z nich jest umieszczony na tablicy informacyjnej.

Opis trasy: Ogród sensualny powstał w 2007 roku na powierzchni 1 hektara i jest usytuowany tuż przy głównym wejściu do arboretum w sąsiedztwie są dwa stawy, skansen i sala ekspozycyjna. Rośliny są umieszczone na podwyższeniu i otoczone murkiem, przez co osoby na wózkach inwalidzkich mają do nich łatwy dostęp, jak również i dzieci. Przy każdej z roślin znajduje się opis z informacją o budowie i kształcie liści, łodygi oraz barwie i zapachu kwiatów. Informacje podane są także w języku Braille’a dla osób niewidomych. W centralnej części ścieżki sensualnej znajduje się kamienna kompozycja z roślinami wodnymi. Można tu odszukać m.in. takie gatunki jak oczeret wodny, strzałka wodna, grzybienie białe i pałka wodna. Wśród roślin kwiatowych jakie zostały ukazane na rabatach znajdują się m.in. hiacynty, tulipany, liliowce, czosnek i piwonie. W ogrodzie sensualnym znajduje się również uprawa ziół, których liście można rozetrzeć w dłoniach i powąchać. Rosną tu m.in. takie gatunki jak majeranek, tymianek, mięta wonna, mięta pieprzowa, bazylia, lubczyk, lebiodka, rozmaryn i rumianek. Nie zabrakło również traw, a wśród znajdują się takie egzotyczne gatunki jak kostrzewa popielata i miskant chiński. Sporą atrakcją są także miniaturowe odmiany roślin iglastych. Można tu zobaczyć takie „karłowate drzewa” jak sosna „Mops” i sosna „Ophir” , jałowiec pospolity „Green Carpet” i „Depressa Aurea”,  żywotnik zachodni „Yellow Ribbon”. Oprócz tego posadzono tu także krzewy, a wśród nich są ognik szkarłatny „Orange Glow”, wawrzynek główkowy, mahonia pośrednia, berberys Thunberga „Maria”. Na obrzeżach ogrodu sensualnego zostały posadzone gatunki roślin o większych rozmiarach, zaś wewnątrz znajdują się rośliny niskie, karłowate oraz byliny.

Ciekawostka: W całym arboretum w Bolestraszycach zostało zgromadzonych kilka tysięcy odmian oraz różnych form roślin rodzimych i egzotycznych. Są także gatunki wpisane na krajową czerwoną listę roślin, a także historyczne odmiany drzew owocowych, szczególnie jabłonie i dereń jadalny.

Informacja: Z uwagi na kwitnie większości roślin najlepiej ogród odwiedzić w okresie wiosenno-letnim (V-VII).

Fot. M.Jedynak, N.Piórecki

Lokalizacja: Kąkolówka, Futoma, gm. Błażowa, pw. rzeszowski

Cel utworzenia: Udostępnienie dla turysty rezerwatu „Mójka”, gdzie głównym przedmiotem ochrony są ekosystemy leśne tworzone przez lasy jodłowe ze znacznym udziałem buka.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Do ścieżki można dojechać od północy drogą na trasie Błażowa – Ujazdy, od wschodu drogą na trasie Przemyśl – Domaradz i w miejscu Ujazdy skręcić w prawo w kierunku Błażowej. Jadąc z obu stron zatrzymujemy się na parkingu. Po drugiej stronie drogi widnieje brama wejściowa, która jest jednocześnie punktem początkowym i końcowym obu szlaków.

Długość trasy/czas przejścia:

    3,5 km / 2 h – Szlak bobra
    5 km / 3 godz. – Szlak jelenia

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Przy wyjściu na ścieżkę, tuz obok drogi znajduje się parking gdzie można zostawić samochód. Ponadto przy parkingu turysta ma do dyspozycji ławki, zadaszoną wiatę w razie niepogody oraz zorganizowane miejsce na ognisko. Ścieżka zaopatrzona jest w 15 tablic przystankowych. W trudniejszych miejscach, które mogą być okresowo podmokłe znajdują się mostki, poręcze zapewniające bezpieczeństwo na ścieżce.

Opis trasy: Ten rezerwat leśny został utworzony w 1997 r. na powierzchni ok. 290 ha w celu zachowania ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych kompleksów lasu bukowo-jodłowego oraz osiedlonego w zbiorowiskach wodno-błotnych bobra. Ścieżka składa się z dwóch szlaków, które w pewnej części pokrywają się ze sobą. Pierwszy z nich to  „Szlak bobra", który oznaczony jest kolorem czerwonym. Jest on łatwiejszy i krótszy. Ta część przeznaczona jest głównie dla dzieci i młodzieży szkolnej. Ścieżka liczy 14 przystanków oznaczonych tablicami edukacyjnymi.Druga ścieżka to „Szlak jelenia" oznaczona kolorem żółtym. Jest ona zdecydowanie trudniejsza i dłuższa, przeznaczona dla starszych turystów, którzy cenią sobie długie wędrówki po lesie. Trasa biegnie przez jary i potoki do pomnika przyrody „Błędnego kamienia" – przystanek 15. Tu zatacza pętlę by ponownie połączyć się ze szlakiem bobra.

Ciekawostka: 1. Będąc na ścieżce warto obserwować walory przyrodnicze rezerwatu. Bogactwo florystyczne wyraża się tu obecnością 340 gatunków roślin naczyniowych, w tym 24 chronionych, z czego 18 objętych ochroną ścisłą. Na uwagę zasługuje wśród nich: listera jajowata, storczyk szerokolistny i plamisty, podkolan biały, cebulica dwulistna, podrzeń żebrowiec, widłaki: goździsty, jałowcowaty i wroniec, kłokoczka południowa i zimowit jesienny 2. W południowo-wschodniej części rezerwatu na skraju lasu znajduje się pomnik przyrody nieożywionej „Błędny kamień" o wymiarach ok. 4,5 m x 5,5 m x 1 m. Jego pochodzenie nie jest do końca wyjaśnione. Składem różni się od skał miejscowych, więc podejrzewano, że może to być meteoryt. Najbardziej prawdopodobna jest jednak hipoteza, że został przyniesiony przez lodowiec. Z kolei ok. 200 m od pola turystycznego, w stronę Ujazdów, już poza rezerwatem, po prawej stronie drogi stoi drugi pomnik przyrody buk „Miłosz".
Informacja: Trasa nie jest umiarkowanie trudna, przebiega również przez jary i potoki, stąd warto pamiętać o butach terenowych i odpowiednim ekwipunku na wycieczkę. Warto też wiedzieć, że początek trasy „Szlaku Bobra” jest styczny z zielonym szlakiem turystycznym „Borówki – Błażowa – Kąkolówka – Wilcze”.

Więcej informacji na temat rezerwatu można znaleźć tutaj: Rezerwat "Mójka"

Fot. M.Jedynak

Lokalizacja: Monasterzec, gm. Sanok, powiat sanocki

Cel utworzenia: Leśno – faunistyczny rezerwat przyrody „Góra Sobień”, gdzie podmiotem ochrony są zarówno unikatowe zbiorowiska roślinne, jak i rzadka fauna kserotermiczna, czyli ciepłolubne owady i inne stawonogi spotykane na nasłonecznionych stanowiskach.

Wskazówki dojazdu samochodem: Dojazd komunikacją publiczną od strony Sanoka i Leska przez miejscowość Załuż.Aby tam dojechać samochodem należy w Sanoku skręcić na Przemyśl, następnie przejechać przez Olchowce, Bykowce a w Załużu skręcić w prawo - na Lesko. Rezerwat "Góra Sobień" znajduje się po prawej stronie drogi. Miejsce jest dobrze oznakowane, samochód można zostawić na niewielkim parkingu gdzie zaczyna się ścieżka.

Długość trasy: 0,5km/0,5h

Infrastruktura turystyczna: Na początku ścieżki przy rezerwacie „Góra Sobień” znajduje się parking dla samochodów i autokarów. Ponadto jest tutaj miejsce ogniskowe. Ścieżka opatrzona jest w  tablice przystankowe. W stromych miejscach dla turystów udostępnione są drewniane schody a w miejscu widokowym na San - platforma widokowa. Ścieżka jest oznaczona w terenie kwadratami 10x10, malowane na biało-fioletowo po przekątnej.

Opis trasy: Z parkingu należy kierować się do przystanku nr 1, który znajduje się w połowie drogi do  wzniesienia w rezerwacie „Góra Sobień” (451 m n.p.m.). Rezerwat powstał w 1970 r. i zajmuje powierzchnię ok. 5 ha. Ochroną objęto fragment lasu mieszanego, w którym występują chronione gatunki roślin, m.in. lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, tojad dzióbaty i mołdawski, pokrzyk wilcza jagoda. Oprócz tego stwierdzono występowanie rzadkich ciepłolubnych zwierząt bezkręgowych (np. pająki, ryjkowce, skąponogi). Dalej wędruje się drewnianymi schodami w górę, do ruin XVI-w. zamku Kmitów. Przy tym miejscu znajduje się szeroka platforma widokowa z rozległą panoramą na dolinę. Przy dobrej widoczność można także dostrzec bieszczadzkie połoniny – pasmo Smereka. Kiedyś ścieżka prowadziła jeszcze na drugą stronę drogi. Dziś ten odcinek jest wyłączony z ruchu turystycznego, ponieważ znajduje się tam las gospodarczy, w którym prowadzone są prace. Wśród roślin runa znajdują się ciekawe gatunki jak sałatnica leśna, obrazki alpejskie i czworolist pospolity. Wędrując ścieżką przechodzi się przez 70-letni wilgotny drzewostan, a wśród roślin znajdują się skrzyp olbrzymi, knieć błotna i wawrzynek wilczełyko. Należy pamiętać, że ten ostatni jest trujący.

Ciekawostka: Na murach sobieńskiego zamku uważny obserwator dojrzy napisy w języku ukraińskim i rysunki przedstawiające tryzub - symbol Ukrainy. Ślady te pozostawiła ukrywająca się sotnia Ukraińskiej Powstańczej Armii, która w maju 1946 roku zaatakowała pociąg pancerny ochraniający szlak kolejowy Załuż - Ustjanowa - Olszanica.

Informacja: Ścieżka jest dostępna całorocznie, polecany pory to wiosna (IV-VI) z uwagi na kwitnące rośliny runa oraz jesienią (IX-X) ze względu na kolory lasów. Teren o zróżnicowanej rzeźbie terenu, trasa o średnim stopniu trudności ze stromym podejściem oraz zejściem W czasie deszczu lub bezpośrednio po opadach należy zachować szczególną ostrożność.

Warto wiedzieć: Jak przystało na ruiny niegdysiejszego zamku także z tym miejscem związanych jest kilka legend. Według jednej z nich w nocy straszą dwie damy, jedna czarna, druga zaś biała. Można także, przy odrobinie szczęścia, zobaczyć obydwie straszące damy naraz, jak przechadzają się po ruinach. Jednak według przekazów obydwie damy unikają się ponieważ Czarna Dama straszy w godzinach 23.30-01.10, zaś Biała Dama wcześniej bo w  godzinach 21.00-23.45.

Więcej informacji na temat rezerwatu mozna znaleźć tutaj: Rezerwat "Góra Sobień"

Fot. M.Pociask, M.Sebastianka

Lokalizacja: Jabłonki, gm. Baligród, powiat leski

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Dojazd autobusem z Leska i Sanoka w kierunku Cisnej i Wetliny, należy wysiąść na pierwszym przystanku za Jabłonkami (naprzeciw budynków PGR) i z stamtąd ok. 30 min do początku ścieżki. Samochodem należy skręcić w lewo w drogę utwardzoną ok. 150 m za kapliczką – zgodnie ze strzałkami kierunkowymi z napisem „Lasumiła”

Długość trasy/czas przejścia: 1,5 km w jedną stronę, 3 km łącznie/ok. 1,5 – 2 godz.

Infrastruktura turystyczna: Na początku ścieżki znajduje się parking dla samochodów. Dostępne jest również miejsce ogniskowe z ławkami.  Ścieżka opatrzona jest tabliczkami kierunkowymi oraz znakami na drzewach. Na początku ścieżki znajduje się tablica informacyjna, natomiast przy samej Lasumiłej znajduje się ławka do odpoczynku.

Główne atrakcje: Największa w Polsce jodła o nazwie „Lasumiła”, nazywana też „Matką Bieszczadzkich Lasów”.

Opis trasy: „Lasumiła" rośnie w pobliżu Jabłonek, w masywie Łopiennika, koło Baligrodu. Ścieżka do niej rozpoczyna się w miejscu nad stawami w Jabłonkach w miejscu gdzie urządzono ławki, stolik i miejsce ogniskowe. Stąd trasa przez ok. 1 km przebiega wzdłuż leśnej drogi utwardzonej. Następie ścieżka przyrodnicza skręca w prawo i przez mostek na potoku Syhła prowadzi w górę przez ok. 0,5 km do „Lasumiłej”. Rekordowa na skalę Polski jodła jest dobrze wyeksponowana i widać wyraźnie jej imponujący pień mierzący 517 cm obwodu na wysokości tzw. pierśnicy (ok. 130 cm od ziemi) oraz 35 metrów wysokości. W pobliżu końcowego przystanku ścieżki przygotowano ławki, na których można usiąść i odpocząć. Podobnych jak „Lasumiła” jodeł w bieszczadzkich lasach można znaleźć więcej, najczęściej rosną one w towarzystwie buków (dolnoreglowa buczyna karpacka), rzadziej w dolnoreglowych borach z udziałem też świerka. Przykład takiego boru można znaleźć niedaleko, w dolinie Rabskiego potoku, naprzeciwko rezerwatu i ścieżki „Gołoborze”. Jodły w Bieszczadach stanowią blisko 20% spośród wszystkich gatunków tworzących lasy i zaliczane są do tzw. drzew długowiecznych, których wiek może przekraczać 300, a nawet 400 lat. W naturze oczywiście odnalezienie tak starych drzew nie jest łatwe, z powodu prowadzonej od kilkuset lat gospodarki człowieka. Chociaż trzeba przyznać, że w regonie bieszczadzkim, z uwagi na trudną dostępność terenu, w wielu miejscach zachowały się drzewostany bardzo mocno zbliżone do naturalnych. Drewno jodły jest bardzo cennym surowcem budowalnym, kiedyś budowano z niej domy, a dziś jest wykorzystywane jako materiał konstrukcyjny i wykończeniowy. Stare, przeszło 100-letnie drzewa pełnią też bardzo ważne funkcje przyrodnicze. W ich koronach najczęściej zakładają swoje gniazda rzadkie gatunki ptaków drapieżnych, jak orlik krzykliwy, czy też orzeł przedni. Czasem zdarzało się także, że ich obumarłych i wydrążonych w środku pniach miały swoje zimowe gawry mniejsze osobniki niedźwiedzi brunatnych. Z kolei pozostawione, obumierające i gnijące kłody są miejsce występowania wielu rzadkich gatunków roślin, grzybów (np. soplówka jodłowa) oraz owadów (np. zgniotek cynobrowy).

Informacje: Ścieżkę warto odwiedzać przez cały rok. Teren górski, średnio trudna trasa z podejściem, różnica poziomów to ok. 100 m.

Ciekawostki: Nazwa „Lasumiła” została wyłoniona na drodze otwartego konkursu, który został ogłoszony w 2014 roku. Z całej Polski napłynęło blisko 300 propozycji nazw. Okaz jest także uznany za pomnik przyrody. Poprzedni rekord wielkości należał do jodły, która rosła w rejonie Pszczelin, ale została kilka lat temu powalona przez wiatr.

Fot. M.Jedynak, I.Muzyka