Lokalizacja: Pszczeliny, gm. Lutowiska, pw. bieszczadzki

Cel utworzenia: Głównym celem wyznaczenia ścieżki była ścieżka, która prowadziła do najgrubszej jodły w Polsce. Dziś, możemy zobaczyć olbrzymi zwalony jej pień – ponieważ ta jodła pod siłą wiatru w 2013 r. została powalona.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Jadąc od Ustrzyk Górnych drogą wojewódzką nr 896, po ok. 9 km, na samym końcu wsi Pszczeliny, po prawej stronie drogi znajduje się  dobrze widoczny parking. Tutaj znajduje się początek ścieżki. Można również dojechać PKS relacji Ustrzyki Dolne – Ustrzyki Górne. Przystanek autobusowy znajduje się w Pszczelinach ok. 600 m od początku ścieżki.

Długość trasy/czas przejścia: 6 km/2,5 h

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Na początku ścieżki znajduje się ogrodzony parking, gdzie możemy zostawić samochód. Na parkingu kilka tablic informacyjnych oraz duża wiata. Tutaj dla turystów przygotowane jest również miejsce na ognisko, nieopodal pomnikowej lipy, kilka ławostołów. Na ścieżce znajduje się 5 przystanków opatrzonych tablicami. Należy uważnie wypatrywać znaków, ponieważ czasami nie są one dobrze widoczne.

Opis trasy: Punktem kulminacyjnym ścieżki przyrodniczo - dydaktycznej był wspaniały okaz jodły pospolitej. Rosnąca tu jodła miała ok. 200 lat i była najgrubszym zewidencjonowanym okazem tego gatunku w Polsce. Mierzła 42 m wysokości, 527 cm obwodu i ok.1,68 m pierśnicy (średnicy na wysokości 1,3m). Dziś ma swoją następczynię – „Lasumiłą” w Nadleśnictwie Baligród. Ta jodła posiadała znaczny ubytek w części odziomkowej (dziupla), który powstał na skutek infekcji spowodowanej przez grzyby pasożytnicze. Pod wpływem silnego wiatru w grudniu 2013 r. to okazałe drzewo zostało powalone. Jej potężna dziupla mogła pomieścić trzech dorosłych mężczyzn i być z powodzeniem wykorzystana na gawrę przez niedźwiedzia. Początek ścieżki ulokowany został na parkingu przy końcu wsi Pszczeliny (jadąc od Ustrzyk Górnych), po prawej stronie szosy. Miejsce trudno przeoczyć ponieważ jest dobrze oznakowane, dodatkowo na trawiastym parkingu ulokowano sporo tablic informacyjnych dla turystów oraz dużą wiatę. Parking pełni jednocześnie funkcję Przystanku nr 1 ścieżki. Aby kontynuować spacer ścieżką należy przejść na drugą stronę drogi i skręcić w prawo w drogę gruntową - zgodnie z oznakowaniem ścieżki. Idąc lekko pod górę, mijamy zabudowanie po prawej stronie i dochodzimy do łąki, trzymamy się prawej strony. Łąka nie zawsze jest koszona więc należy uważać żeby nie zgubić ścieżki. Za młodnikiem świerkowym znajduje się Przystanek nr 2 z tablica informacyjną. Dowiemy się na temat zalesiania gruntów porolnych i obecnych tu młodych drzewostanów świerkowych, w których chętnie schronienie znajdują dziki a nawet niedźwiedzie. Po jakimś czasie dochodzimy do  stokówki, która biegnie prostopadle do naszej ścieżki i zatacza tu spory łuk w celu ominięcia wzgórza. Dokładnie na zakręcie znajdujemy Przystanek nr 3. Znajduje się tu drzewostan olchowo - jesionowy w wieku ok. 40 lat, rosnący na siedlisku lasu górskiego. Występuje tu również dziki bez hebd. Z tablicy dowiemy się jak leśnicy pielęgnują i chronią las. Na kolejnym Przystanku nr 4, z informacji umieszczonych na tablicy dowiemy się, iż uprawa jodłowo-świerkowa została zabezpieczona specjalistyczną siatką, celem uchronienia jej przed zwierzyną płową. Nieco wyżej widoczne są przykłady wiatrołomów i wiatrowałów (drzewa przewrócone przez wiatr). Przystanek nr 5 wyznacza miejsce gdzie stała Królowa Polskich Lasów – dziś olbrzymi zwalony pień tej jodły w poprzek ścieżki.  Schodzimy w dół i przecinamy ponownie tą samą stokówkę.

Ciekawostka: 1. Jodła pospolita jest jednym z podstawowych gatunków budujących naturalne drzewostany w Bieszczadach. Jest to gatunek cienioznośny, wrażliwy na brak wilgoci i przymrozki. Ma stosunkowo gładką korę, płaskie igły i stożkowatą koronę. Cechą charakterystyczną są duże walcowate szyszki rosnące „do góry", które po dojrzeniu rozsypują się. 2. Martwe drzewo powalonej jodły zostanie w lesie do naturalnej mineralizacji, a turyści wędrujący ścieżką jeszcze przez długie lata będą mogli podziwiać jego ogromny pień. Jodła nie utraciła wartości przyrodniczych, ponieważ w świetle badań ekologicznych właśnie takie drzewa przedstawiają największą wartość przyrodniczą. 3. W roku 2007 na parkingu nastąpiło odsłonięcie obelisku na pamiątkę sprowadzenia tu i wypuszczenia na wolność w roku 1963 pierwszych żubrów. Były to "Puszczor", "Puleśna" i "Pujor" z Niepołomic oraz "Pulon" i "Pulpit" z Pszczyny.

Informacja: Ścieżka nie jest łatwa w sensie fizycznym, ale na pewno ciekawa pod względem krajoznawczym i przyrodniczym. Ze względu na momentami strome podejścia trzeba mieć buty terenowe. Ścieżkę można odwiedzać przez cały rok. Najlepiej na wiosnę i lato kiedy wszystko jest w pełni kwitnienia.

Fot. M.Jedynak

Lokalizacja: Krempna, gm. Krempna, pw. jasielski

Cel utworzenia: Ścieżka pokazuje walory przyrodnicze Magurskiego PN oraz różnorodną tematykę związaną z działalnością ochronną parku.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Jadąc od strony Jasła należy kierować się drogą wojewódzką nr 992 na Nowy Żmigród. Tutaj trzymamy się tej samej drogi 992 jadąc na Krempną. Możemy trasę rozpocząć przy przystanku nr 1 na parkingu przy siedzibie Ośrodka Edukacyjnego i Muzeum Magurskiego PN (przejść całą pętlę z przystankami 1-18) lub zacząć na Przełęczy Hałbowskiej przy przystanku nr 9 by zakończyć w Krempnej przy przystanku nr 18 ścieżki.

Długość trasy/czas przejścia: 6 km/2,5h

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Na początku całej ścieżki w Krempnej znajduje się parking gdzie można zostawić samochód. Przy okazji można odwiedzić Muzeum Magurskiego PN. Na trasie tej części ścieżki rozmieszczonych jest 9 przystanków z tablicami informacyjnymi (łącznie 18 przystanków na całej ścieżce). Ścieżka wiedzie najpierw od Krempnej wzdłuż żółtego szlaku do Przełęczy Hałbowskiej, dalej czerwonym szlakiem na górę Kamień i zielonym szlakiem schodzącym do Krempnej.

Opis trasy: Pierwsze 9 przystanków zostało opisanych na ścieżce Hałbów. Na przystanku nr 9 na Przełęczy Hałbowskiej możemy kontynuować nasza trasę ścieżki Hałbów – Kamień wraz z czerwonym szlakiem. Na kolejnym przystanku nr 10 znajdziemy informację na temat Obszaru Ochrony Ścisłej  Kamień, który powstał w celu zabezpieczenia najcenniejszych obszarów leśnych o wyraźnych cechach puszczańskich. W parku jest ich 3, ten jest najmniejszy. Szczególnie cenne zbiorowiska leśne w postaci jaworzyny karpackiej znajduje się na zboczach góry Kamień. Jeśli będziemy cicho jest szansa, ze zobaczymy tutaj rysia, wilka czy borsuka. Idąc dalej ścieżką dojdziemy do kolejnego przystanku nr 11 gdzie możemy zaobserwować rumowisko skalne, powstałe w wyniku erozyjnego wietrzenia skał. Stąd też wzięła się nazwa góry. Na kolejnym przystanku dowiemy się na temat widłaków, które w Polsce objęte są ochrona gatunkową m.in. spotkać możemy widłaka goździstego czy widłaka wroniec. Ale uwaga nie jest łatwo je rozpoznać – na świecie jest ok. 1000 gatunków widłaków. Zbliżając się do przystanku nr 13 trzeba zachować czujność, ponieważ tutaj jest skrzyżowanie szlaków i to tu spotyka się szlak czerwony ze szlakiem zielonym. Czerwony prowadzi na górę Kamień, natomiast zielony doprowadzi nas do Krempnej, którym to podążamy. Najliczniej występującymi gatunkami drzew w lasach Parku są buk i jodła, na temat których znajdziemy informację na przystanku nr 14. Ale to nie tylko te drzewa, bo już kolejny przystanek prezentuje nam modrzewia europejskiego – który jako jedyny z drzew iglastych zrzuca igły na zimę.  Jak zauważyliśmy, ścieżka biegnie głównie przez las – stanowi on aż 95% obszaru Parku. Właśnie to zagadnienie lasów MPN zostanie poruszona na przystanku nr 16. Trasa ścieżki wyprowadza nas z lasu i prowadzi na miejsce z widokiem na Krempną – przystanek nr 17. Wprawne oko dostrzeże również kopułę cerkwi  w Świątkowej Wielkiej u podnóży Mareszki. Ostatni przystanek całej ścieżki nr 18 znajduje się przy dawnej cerkwi greckokatolickiej pod wezwaniem św. Kosmy i Damiana. Tutaj ścieżka zapętla przy przystanku nr 1 przy Muzeum MPN.

Ciekawostka: Pierwsze wzmianki o Krempnej pochodzą z 1507 r. i dotyczą cerkwi. Wieś była lokowana na prawie wołoskim przez Stadnickich, którzy byli jej właścicielami w XIV w. W XIX w. Krempna znana była jako ośrodek kamieniarstwa łemkowskiego. Dowodzą temu liczne kamienne krzyże, które do dziś możemy spotkać w okolicznych opuszczonych wioskach. Krempna mocno ucierpiała podczas I wojny światowej , w maju 1915 roku podczas przejścia frontu spłonęła spora część zabudowań. W okresie okupacji podczas II wojny światowej, wieś była ośrodkiem nacjonalistycznego ruchu ukraińskiego. Po wojnie wysiedlono stąd całą ludność łemkowską. Obecnie wieś jest ważnym ośrodkiem turystycznym na terenie Beskidu Niskiego.

Informacja: Ścieżkę można odwiedzić każdą porą roku. Warto zapoznać się ze szczegółowym przewodnikiem po ścieżce z opisem poszczególnych przystanków, którego wersję elektroniczną można znaleźć na stronie Magurskiego PN www.magurskipn.pl., w zakładce edukacja/ oferta edukacyjna/ ścieżki przyrodnicze.

Fot. M.Pociask, A.Gancarz, K.Hulinka

Lokalizacja: Lipnik, gm. Kańczuga, pw. przeworski

Cel utworzenia: Ścieżka umożliwia podziwianie naturalnego stanowiska kłokoczki południowej, które to zostało objęte ochroną w postaci rezerwatu przyrody. Ponadto ścieżka ukazuje cenny starodrzew modrzewia i wiele gatunków roślin i zwierząt.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Z drogi krajowej E4 należy w Łańcucie zjechać na Kańczugę w drogę wojewódzką nr 881, by po ok. 10 kilometrach w Sieteszy skręcić w prawo na Lipnik (tablica kierunkowa: Husów 5). Po 5 km na zakręcie, koło kapliczki skręcamy w lewo w boczną, ale asfaltową drogę, która przechodzi w gruntową, gdzie po ok. 300 m znajduje się wejście do rezerwatu.

Długość trasy/czas przejścia: 1km /1h

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Ścieżka zaopatrzona jest w 6 punktów przystankowych zaopatrzonych w tablice informacyjne. Zawierają one informacje na temat otaczającego świata przyrody. Dopełnieniem bazy dydaktycznej jest „zielona klasa" przy siedzibie Nadleśnictwa w Kańczudze. Ścieżka ma charakter liniowy – tą samą trasa trzeba będzie wrócić.

Opis trasy: Rezerwat położony jest na terenie wsi Lipnik, kilka kilometrów od Kańczugi. Utworzono go, aby chronić liczne naturalne stanowiska kłokoczki południowej. Gatunek ten znalazł w tym miejscu właściwe warunki do rozwoju i doskonale się odnawia. Ozdobą rezerwatu jest również 150-letni drzewostan modrzewia europejskiego. Licznie występują tu także dęby, graby i buki. Krajobraz rezerwatu jest bardzo urozmaicony. Szczególnego piękna dodają potoki płynące w głębokich jarach. Swe wody toczą do przepływającej niedaleko rezerwatu rzeki Husówka. Na pierwszym przystanku przy szlabanie znajdziemy tablicę informacyjną na temat rezerwatu z mapką poglądową ścieżki. Kolejny pokazuje różne gatunki drzew wraz z ich opisem jakie możemy spotkać na ścieżce. Kolejny przystanek pokazuje jakie krzewy możemy zaobserwować wzdłuż drogi, którą prowadzi ścieżka. M.in. bez koralowy i czarny, leszczyna pospolita, kruszyna pospolita czy oczywiście kłokoczka. Z kolei na jeszcze innym przystanku będziemy mieli możliwość zapoznania się z roślinami runa leśnego. Na terenie rezerwatu zanotowano ok. 150 gatunków roślin zielnych, z których 22 to rośliny górskie, m.in. sałatnica leśna, czosnek niedźwiedzi, żywokost sercowaty czy kopytnik pospolity. Niektóre z gatunków tu występujących zostały wpisane do Listę Roślin Zagrożonych m.in. buławnik mieczolistny czy storczyk męski.

Ciekawostka: Kłokoczka uznawana była za świętą roślinę Celtów i Słowian. Swoją polską nazwę wzięła prawdopodobnie od charakterystycznego odgłosu – klekotu – wydawanego jesienią przez dojrzałe nasiona w osłonkach. Poruszane wiatrem zamieniają się w małe grzechotki. Zebrane w wiszące kiście białe kwiaty odpowiedzialne są za inną wdzięczną nazwę – krzew konwaliowy.

Informacja: Ścieżkę najlepiej odwiedzić wiosną, kiedy krzewy kłokoczki obsypują się białymi kwiatostanami lub jesienią kiedy torebki z nasionami „klekoczą” na wietrze. Ścieżka nie jest trudna, ale może być błotnista więc warto zabrać ze sobą buty terenowe.

Więcej informacji na temat rezerwatu można znaleźć tutaj: Rezerwat "Husówka"

Fot. M.Jedynak

Lokalizacja: Folusz, gm. Dębowiec, pow. jasielski

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Z drogi krajowej nr 28 pomiędzy Jasłem a Gorlicami skręcamy na południe na miejscowość Folusz (ok. 17 km). Ścieżka rozpoczyna się na parkingu znajdującym się przy wejściu do zielonego szlaku na terenie Magurskiego PN w okolicy wodospadu Magurskiego, a kończy się na miejscu dziennego wypoczynku przy zejściu żółtego szlaku z Kornutów w okolicy wychodni skalnej „Diabli Kamień”.

Długość trasy/czas przejścia: 4 km / 1,5 h

Główne atrakcje / cel utworzenia: Ciekawe obiekty geologiczne, w tym wodospad Magurski i wychodnia skalna „Diabli Kamień”.

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Na trasie ścieżki wyznaczono 12 przystanków o różnorodnej tematyce związanej z przyrodą występującą na terenie Parku Narodowego oraz jego działalnością ochronną. Na początku ścieżki przy parkingu znajduje się wiata z wyznaczonym miejscem na ognisko. Ścieżka opatrzona znakami (znak 10x10 cm, czerwony pasek biegnący po przekątnej na białym tle) i tabliczkami kierunkowymi z czasami przejść.

Opis trasy: Ścieżka znajduje się na terenie Magurskiego Parku Narodowego w Beskidzie Niskim i pokazuje wiele ciekawych elementów przyrody ożywionej i nieożywionej. Najniższy punkt ścieżki (przystanek 1) znajduje się na wysokości 399 m n.p.m., natomiast najwyższy w rejonie przystanku 6 – 570 m n.p.m, co daje różnicę wysokości 170 m. Ścieżka biegnie lasem łącząc dwa ciekawe obiekty geologiczne. Wodospad Magurski to kilkumetrowej wysokości próg skalny na potoku bez nazwy. Swoją obecność zawdzięcza wieloletniej działalności wody spływającej po stoku z pobliskiego źródła. Woda ta najpierw powoli wypłukiwała drobne ziarenka gleby, a następnie nieco twardsze, lecz mało odporne na niszczenie warstwy skalne łupki, licznie występujące w podłożu i ten sposób utworzyła wyraźne koryto. Ten proces działalności wody nazywamy erozją denną. Z kolei wychodnia skalna „Diabli Kamień” zbudowana jest z gruboziarnistego piaskowca magurskiego  oraz zlepieńców, które powszechnie występują w warstwach skalnych budujących podłoże Beskidu Niskiego. Wychodnię tworzy sześć bloków skalnych o wysokości do 15 m, oddzielonych od siebie szerokimi szczelinami. Procesy erozyjne przez wiele lat bogato kształtowały je w rożne formy, jak na przykład kociołki skalne – widoczne z góry nieckowate zagłębienia w skale. Ponadto cała ścieżka jest ciekawa i każdy z 12 przystanków skrywa ciekawe elementy świata przyrody. Już na początku ścieżki będziemy mogli zapoznać się ze światem oczka wodnego gdzie prowadzi się czynną ochronę płazów. To w nich swoje życie rozpoczynają młode żaby, ropuchy, kumaki czy traszki, ale też korzystają z nich inne zwierzęta. Z przedstawicieli flory możemy spotkać tutaj pałkę wąskolistną czy rdestnicę pływającą. Na kolejnym przystanku będziemy mogli zapoznać się z różnorodnością gatunkową drzew i krzewów na ścieżce, poznać dobrze zachowaną żyzną buczynę karpacką czy drzewostan jodłowy. Jodła jest drugim po buku gatunkiem wchodzącym w skład buczyn karpackich. Inny przystanek przybliży nam pojęcie bioróżnorodności i rolę martwego drewna w ekosystemach leśnych, a już na kolejnym poznamy jeden z trzech na terenie Magurskiego PN obszar ochrony ścisłej „Magura Wątkowska”. Obszary ochrony ścisłej to uroczyska i mateczniki, w których zwierzęta i rośliny znajdują swoją ostoję. Na ścieżce nie zabraknie również śladów historii – choćby w postaci stosów z ułożonych kamieni wyznaczających kiedyś granicę rolno – leśną, ruin starego mostu czy tartaku wodnego, który kiedyś funkcjonował na potoku Kłopotnica. Sam przełom tego potoku, który jest dopływem Wisłoka, jest urokliwy i warty zobaczenia.

Informacja: Ścieżkę warto odwiedzić każdą porą roku, najlepiej późną jesienią kiedy drzewa, już bez liści, nie zasłaniają nam form geologicznych. Latem często wodospad jest wyschnięty. Teren górski, a więc warto zaopatrzyć się w wygodne buty terenowe. Różnica wzniesień do pokonania to 170 m. Warto zapoznać się ze szczegółowym przewodnikiem po ścieżce z opisem poszczególnych przystanków, którego wersję elektroniczną można znaleźć na stronie Magurskiego PN (www.magurskipn.pl).

Ciekawostka: Nad potokiem Kłopotnica ulokowana jest miejscowość z funkcjonującą kopalnią ropy naftowej. Folusz założony został w XVI wieku przez Mniszchów wieś stała się później własnością Stadnickich, a następnie Norbertanek z krakowskiego klasztoru. Jej mieszkańcy trudnili się folowaniem sukna (stąd nazwa) oraz kamieniarstwem. Wyrabiano kamienne krzyże, figury, posadzki, płyty chodnikowe i blaty stołowe. Foluszanie byli znani w regionie z wyrobu osełek zwanych durbami. W latach pięćdziesiątych XX w. w Foluszu odkryto złoża ropy naft owej, które do dziś są eksploatowane.

Fot. M.Pociask, A.Gancarz