Lokalizacja: Tarnawa Niżna, gm. Lutowiska, pow. bieszczadzki

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Brak regularnej komunikacji autobusowej. Dojazd samochodem od strony Ustrzyk Dolnych w kierunku Ustrzyk Górnych, w Stuposianach należy skręcić w lewo w stronę Mucznego i Tarnawy Niżnej (tu należy się zatrzymać i wykupić bilet wstępu do BdPN naprzeciwko „Hoteliku nad Roztoką”) i dalej kontynuować podróż w stronę Bukowca. Po ok. 5 km po prawej stronie szosy znajduje się wyraźnie oznakowane miejsce parkingowe.

Długość trasy/czas przejścia: 1,5 km / 1 h

Infrastruktura turystyczna: Na początku ścieżki znajduje się parking z tablicą informacyjną oraz wiata odpoczynkowa z ławkami i stołem. Na ścieżce zwiedzanie umożliwią nam drewniane pomosty prowadzące przez torfowiska wysokie. Wejście na obie trasy, zarówno dłuższą jak i krótszą, są widoczne z miejsca parkingowego.

Główne atrakcje/cel: Największe w Bieszczadach torfowisko wysokie, widoki na bieszczadzkie połoniny, dolina rzeki San przy granicy z Ukrainą.

Opis trasy: Już z parkingu roztacza się piękna panorama na bieszczadzkie szczyty – Halicz i Kopę Bukowską, a z drugiej strony kilkadziesiąt metrów za drogą wije się San, który stanowi tutaj granicę z Ukrainą. Z miejsca parkingowego można udać się na jedną z dwóch tras. Trasa dłuższej ścieżki prowadzi od parkingu na lewo, najpierw kilkaset metrów ścieżką polną, następnie przez drewniany mostek do drugiego brzegu. W cieku wodnym widoczne są bardzo wyraźne ślady obecności bobrów – ścięte drzewa, czasami także tamy i rozlewiska. Następnie wchodzi się na drewniany pomost, który jest zbudowany w kształcie pętli umożliwiając przejście wokół większego z torfowisk wysokich. Początek to otwarte tereny porośnięty tylko niskimi krzewinkami (borówka bagienna, borówka czarna i borówka brusznica) oraz kępy mchów oraz wełnianka. Nazwa torfowisko wysokie pochodzi od tego, że tego typu ekosystemy są kilka-kilkanaście metrów wypiętrzone ponad otoczenie. Torfowiska te zaczęły się tworzyć w Bieszczadach pod koniec ostatniej epoki zlodowacenia, ponad 10 tys. lat temu. Są to siedliska bardzo kwaśne i ubogie w związki azotu i wapnia. Zasilane są głównie przez wody opadowe. Masa torfowa powstaje na skutek powolnego zwęglania roślin w środowisku bardzo ubogim w tlen. Następnie trasa ścieżki prowadzi przez luźny drzewostan złożony głównie z sosny zwyczajnej i brzozy. Szczególnie występowanie tego pierwszego gatunku drzewa jest szczególnie interesujące, ponieważ nie jest to gatunek rodzimy dla Bieszczadów. Zdaniem wielu naukowców torfowiska wysokie są jedynym miejscem w tym regionie, gdzie sosny występują w sposób naturalny, a nie wskutek zasadzenia przez człowieka. W tej części w runie występuje także bagno zwyczajne, żurawina czy modrzewnica. Przy końcowej pętli pomostu widać ślady zasypanych rowów melioracyjnych z okresu działania dużego gospodarstwa rolnego w latach 80., a także rozległe łany ziołorośli z wiązówką błotną. Ścieżka wraca do początku pętli i dalej pomostem wraca tą samą trasą do parkingu. Stąd na prawo znajduje się druga (krótsza) ścieżka, także z drewnianym pomostem i pętlą na końcu. Teren jest zupełnie otwarty, tylko z rzadka porośnięty świerkami i brzozami. Bardzo licznie występują tu kępy borówki bagiennej oraz wełnianki pochwowatej. Zataczając łuk po ok. 20 min. wraca się do początku ścieżki.

Ciekawostki: Wędrując przez torfowiska wysokie w Tarnawie Niżnej da się zauważyć współczesną ingerencję człowieka polegającą m.in. na wycinaniu liściastych drzew i krzewów, szczególnie dotyczy to brzozy. Otóż jak się okazuje brzoza jest jednym z gatunków o największej transpiracji (parowaniu wody) i przyczynia się do zbyt szybkiego ubywania wody z i tak już przesuszonych w latach 80. Torfowisk, Stąd pracownicy parku starają się powstrzymać ten bardzo niekorzystny dla torfowisk wysokich proces.

Informacja: Najlepsza porą na zwiedzanie jest wiosna (V-VI) i jesień (X). Teren jest płaski a trasa bardzo łatwa. Zwiedzanie możliwe jest dzięki drewnianym pomostom umieszczonym nad torfowiskiem.

Fot. M.Jedynak

Lokalizacja: Podlesie Machowskie, gm. Pilzno, pw. dębicki

Cel utworzenia: Ścieżka udostępnia miejsca w rezerwacie „Słotwina”, które stanowią naturalne stanowisko dla pióropusznika strusiego – paproci sięgającej nawet 1,5m.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Jadąc od Pilzna drogą krajową nr 4 w stronę Tarnowa, po ok. 7 km za Pilznem skręcamy w lewo za „Doliną pstrąga”, na skrzyżowaniu z drogowskazem: Podlesie Machowskie 2 km. Po około 300 m. po prawej stronie znajduje się parking oraz początek ścieżki.

Długość trasy/czas przejścia: 4 km/2 h

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Na początku ścieżki, przy samej drodze znajduje się parking. Turyści mają tutaj do dyspozycji ławki, stoliki, wiaty. Ścieżka oznaczona jest białym kwadratem 10x10 z zielonym paskiem po przekątnej. Na ścieżce w wymaganych, podmokłych miejscach znajdują się pomosty ułatwiające poruszane się po ścieżce. Przy przystanku nr 3 również są ławki i stoły do odpoczynku.

Opis trasy: Rezerwat florystyczny „Słotwina”, został utworzony w 1987 r. na powierzchni ok. 3 ha.  Rezerwat powstał w celu zabezpieczenia naturalnego stanowiska, objętej ochroną gatunkową, paproci - pióropusznika strusiego. Liście płonne tej paproci wyrastają do 1,5 m wysokości i są podwójnie pierzaste, ustawione w taki sposób, że tworzą u nasady wąski i głęboki lejek. Liście płonne zasychają wcześniej, pozostawiając na zimę tylko brunatne liście zarodnikowe. Najliczniej rośnie wzdłuż Machowskiego potoku, , który wije się powoli poprzez las, wśród zwalonych drzew i zmurszałych pni. Czysta woda, piaszczyste dno i ten niepowtarzalny klimat. Wyjście na ścieżkę znajduje się po przeciwnej drogi – wychodząc z parkingu przecinamy drogę na wprost i wchodzimy za szlaban, który zamyka leśny dukt. Tutaj zaczyna się ścieżka. Trasa ma charakter liniowy – tą samą droga trzeba będzie wrócić. Na trasie znajdują się 4 przystanki z tablicami informacyjnymi: początkowa objaśniająca zasady zachowania się na ścieżce. Drugi przystanek pn. „Młody las” informuje nas o ziemnym pasie przeciwpożarowym  w postaci spulchnionego pasu terenu, bez ściółki. Tutaj obserwujemy dorodną grupę świerków w wieku ok. 30 lat. Kolejny przystanek „Rezerwat przyrody Słotwina” znajduje się przy samym wejściu do rezerwatu. Na tym przystanku mamy do dyspozycji ławki i stoły gdzie możemy zrobić sobie przerwę na odpoczynek. Dalej naszym oczom ukarzą się całe połacie pióropusznika strusiego. Spacerując wśród nich, mijając zwalone spróchniałe konary drzew, mamy wrażenie że przedzieramy się przez dziką puszczę. Idąc dalej dochodzimy do przystanku nr 4, gdzie znajduje się głaz polodowcowy. Tutaj ścieżka się kończy i należy wrócić ta samą drogą. Oprócz pióropusznika strusiego z interesujących roślin występują tu: ciemiężyca zielona, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, kalina koralowa. Z ciekawych osobliwości fauny można tu wymienić bociana czarnego, który tutaj ma swoje miejsce lęgowe.

Ciekawostka: 1. Ta efektowna, rzadko występująca w kraju paproć – pióropusznik strusi, przypomina z wyglądu pióro strusia, co znalazło swój wyraz w nazwie. 2. Na kłączach i nasadach liści (najczęściej martwych) pióropusznika strusiego występuje tu rzadki gatunek grzyba z gromady podstawkowych - dzbanuszek pióropusznikowy. W tym rezerwacie jest najbogatsze stanowisko tego grzyba w Polsce.
Informacja: Ścieżka jest łatwa do przejścia, teren jest płaski bez podejść. Warto mieć terenowe buty ze względu na momentami podmokłe miejsca. Najlepiej przyjechać tu na wiosnę oraz lato by zobaczyć tą paproć w pełnej okazałości.

Więcej informacji na temat rezerwatu można znaleźć tutaj: Rezerwat "Słotwina"

Fot. M.Jedynak

Lokalizacja: Świerzowa Ruska, gm. Krempna, pw. jasielski

Cel utworzenia: Ścieżka pokazuje historię nieistniejącej już wsi, kulturę jej mieszkańców oraz przyrodę i procesy  przyrodnicze, które cały czas zachodzą w dolinie.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Jadąc od strony Jasła należy kierować się drogą wojewódzką nr 992 na Nowy Żmigród. Tutaj trzymamy się tej samej drogi 992 jadąc na Krempną. W Krempnej na skrzyżowaniu skręcamy w prawo, trzymając się drogi głównej. Za mostem na Wisłoce, skręcamy w prawo na Świątkową Wielką.

Długość trasy/czas przejścia: 4 km/2h

Infrastruktura turystyczna i oznaczenie ścieżki: Ścieżka opatrzona jest 8 przystankami z tablicami informacyjnymi. Przejście ścieżki Świerzowa Ruska ułatwią przygotowane ławki, mostki oraz deszczochron, które w razie niepogody ułatwią poruszanie się po ścieżce. Ścieżka ma charakter linowy, tą samą trasa trzeba będzie wrócić. Z ostatniego przystanku ścieżki można dojść żółtym szlakiem do majdanu, przez który biegnie fragment czerwonego szlaku łączącego szczyt Magury Wątkowskiej ze schroniskiem turystycznym w Bartnem. Ścieżka pokrywa się tutaj ze szlakiem rowerowym.

Opis trasy: Trasa ścieżki biegnie pomiędzy wsią Świątkowa Wielka a Przełęczą Majdan położoną niedaleko Bartnego. Ścieżka poprowadzona została wzdłuż potoku Świerzówka, na terenie nieistniejącej już łemkowskiej wsi Świerzowa Ruska. Kończy się ona na Majdanie. Na przystanku nr 1 dowiemy się na temat historii wsi Świerzowa Ruska. Jej nazw pochodzi prawdopodobnie od nazwiska jej zasadźcy – Świrża. Warto się zadumać nad historią tych terenów. Kolejny przystanek znów zwróci nasza uwagę na aspekt historyczny ścieżki, gdzie poznamy cerkwisko i cmentarz, na którym pozostało jeszcze 20 trójramiennych, kamiennych, nagrobnych krzyży. Najstarszy pochodzi z 1883 r. Wędrując dalej ścieżką dotrzemy do przystanku nr 3, gdzie znajdziemy stary sad, który jest jedną z pozostałości po łemkowskich wsiach.  Poza walorami krajobrazowymi i kulturowymi stanowią one bank genów. Oprócz tego stanowią źródło pożywienia dla niedźwiedzia brunatnego oraz bazę żerową dla ptaków. Dalej dowiemy się na temat zjawiska sukcesji wtórnej. Teren wsi był kiedyś mocno użytkowany i wykorzystywany rolniczo przez zamieszkujących tutaj Łemków. Po ich wysiedleniu przyroda rządzi się tutaj swoimi prawami- roślinność powraca na utracone pozycje. Przystanek nr 5 mówi o budownictwie łemkowskim. Drewniany budynek mieszkalno-gospodarczy, w którym mieszkali Łemkowie nazywany jest chyżą. Miejsce jej budowania Łemkowie dobierali bardzo starannie, nie budowali też domu na miejscu gdzie wydarzyło się kiedykolwiek jakieś nieszczęście lub uderzył piorun. Dziś pozostałością są tylko podmurówki czy zrujnowane piwnice. Niezwykle urokliwym elementem kulturowego krajobrazu są krzyże i kapliczki przydrożne – niemi świadkowie przeszłości. Budowano je najczęściej dla upamiętnienia ważnych wydarzeń lub jako podziękowanie za otrzymane łaski. Większość krzyży przydrożnych i cmentarnych w Świerzowej wyszła spod dłuta Wasyla Graconia z Bartnego. Czas na element przyrodniczy ścieżki. Na kolejnym przystanku zapoznamy się ze zjawiskiem erozji rzecznej, które możemy obserwować na potoku Świerzówka. Potok ten stanowił oś niegdysiejszej wsi. W miejscu, w którym się znajdujemy doskonale widoczny jest efekt erozji bocznej, czyli podcinania brzegów przez rzekę. Na koniec naszej wędrówki ta ścieżką mamy okazję zapoznać się z piękną łąką, która reprezentuje  zbiorowisko nieleśne. Łąki są utrzymywane przez Park poprzeć coroczne wykaszanie.  W dolnej części znajduje się zbiorowisko łąki mietlicowo-mieczykowatej. Spotkać tu możemy licznie przywrotnika czy mieczyka dachówkowatego. Wyżej znajdziemy siedlisko wilgotnej łąki ostrożeniowej z ostrożeniem łąkowym.

Ciekawostka: Świerzowa Ruska jest to wieś w Beskidzie Niskim. Jest położona w dolinie potoku Świerzówka na wysokości 470-530 m n.p.m. Od północy otoczona jest Magurą Wątkowską (846 m), Majdanem (768 m) i Ostryszem (635 m) a od południa Mareszką (801 m). Przed II wojną światową  wieś liczyła 450 mieszkańców.  Było w niej 66 domów, dwie cerkwie i jednoklasowa szkoła z ukraińskim językiem nauczania. Po 1947 r. wieś całkowicie opustoszała. Do dziś jest niezamieszkana. O istnieniu wsi świadczą kamienne krzyże i figury rozmieszczone wzdłuż  drogi, fragmenty fundamentów domów i kamiennych piwnic oraz zdziczałe drzewa owocowe.

Informacja: Trasę ścieżki warto odwiedzić o każdej porze roku. Teren nie jest trudny. Jednak warto mieć na uwadze, że droga może być błotnista, szczególnie po opadach deszczu lub roztopach. Warto zapoznać się ze szczegółowym przewodnikiem po ścieżce z opisem poszczególnych przystanków, którego wersję elektroniczną można znaleźć na stronie Magurskiego PN www.magurskipn.pl., w zakładce edukacja/ oferta edukacyjna/ ścieżki przyrodnicze.

Fot. A.Binduga

Lokalizacja: Zawój, gm. Cisna, powiat leski

Cel utworzenia: Ukazanie przełomowego odcinak rzeki Wetlina objętego ochroną w rezerwacie „Sine Wiry” oraz pozostałości dawnej wsi Zawój.

Wskazówki dojazdu samochodem/autobusem: Dojazd od strony Cisnej jadąc w stronę Wetliny, w miejscowości Dołżyca należy skręcić w lewo w kierunku Terki, w osadzie Polanki znajduje się bezpłatny parking leśny; stąd przejście utwardzoną leśną drogą ok. 2 km / 40 min do początku pierwszej ścieżki.

Długość trasy: 3,5 km/3h

Opis trasy: Początek pierwszej ze  ścieżek przyrodniczych (krótszej) znajduje się tuż przy samej drodze z Kalnicy do Polanek, obok wiaty ogniskowej. Znajduje się tu także tablica informacyjna, na której pokazany jest profil podłużny rzeki Wetlina. Jak się okazuje na odcinku o długości 32 km wody rzeki Wetlina spadają z wysokości 1200 m n.p.m. na 450 m n.p.m. Poniżej tej ścieżki dawnej znajdowało się pokaźne rozlewisko nazywane „Jeziorkiem Szmaragdowym” o powierzchni 1 ha, taką nazwę można nadal odnaleźć na starszych mapach. Nazwę nadali mu turyści, za sprawą koloru wody, która do złudzenia przypominał ten kolor. „Jeziorko Szmaragodwe” powstało w 1980 roku po ulewnych lipcowych opadach deszczu, w wyniku których tak mocno osunęło się zbocze G. Połoma, że zatarasowało potok. Niestety uległo ono już zamuleniu. Natomiast nadal można podziwiać rozległą i kamienistą kaskadę, która znajduje się poniżej dawnego jeziorka. Ścieżka znajduje się na terenie rezerwatu przyrody „Sine Wiry”, który został utworzony w 1988 roku na powierzchni 450,49 ha. Prawie 90% powierzchni rezerwatu pokrywają lasy i głównie jest to buczyna karpacka, ale także można znaleźć fragmenty borów jodłowych, a także jaworzyna karpacka z języcznikiem zwyczajnym w runie. Oprócz tego na otwartych terenach rezerwatu występują m.in. goździk skupiony, tojad wschodniokarpacki i lulecznica kraińska. Stwierdzono też gnieżdżenie się rzadkich gatunków ptaków, w tym orła przedniego i orlika krzykliwego. Lasy zamieszkują także wilki, niedźwiedzie i rysie. Wędrując dalej leśną drogą niespełna kilometr dalej znajduje się początek drugiej, dłuższej trasy ścieżki przyrodniczej. Początek trasy wyznacza murowana wiata, gdzie znajdują się też ławki oraz stojak na rowery. Trasa ścieżki prowadzi wzdłuż dawnej drogi w kierunku rzeki Wetlina przez dawną wieś Zawój. Po dawnej wsi pozostały jedynie piwnice, studnie, podmurówki domów. Zachowało się także kilka nagrobków cmentarnych, a także podmurówka cerkwi, która stała na wzgórzu – początek ścieżki przy drodze utwardzonej. Przetrwały także stare drzewa na cmentarzu przycerkiewnym, w tym lipa o obwodzie przeszło 6 metrów. Jest to największe okaz tego gatunku drzewa na Podkarpaciu. Na końcu ścieżki, przy rzece Wetlina ustawiono wiatę z miejscem na ognisko.

Ciekawostka: Nazwa „Sine Wiry” została nadane temu miejscu przez dawnych mieszkańców. Na terenie obecnego rezerwatu znajduje pięć brodów i pięć głębin nazywanych dawniej wirami, zaś najgłębszy z nich nazywał się właśnie „sinym wirem”. W miejscu tym znajduje się największy przesmyk w korycie rzeki Wetlina, w którym po opadach woda mocno zbierała krusząc brzegi skalne i powstawały wysokie, pieniące się wiry, które przypominały kolor siny.

Informacja: Ścieżkę można odwiedzać we wszystkie pory roku, jednak najlepiej wiosną z uwagi na kwitnące rośliny runa oraz jesienią  z uwagi na kolory lasów. Trasa prowadzi przez przełomowy odcinek górskiej rzeki z urwiskami skalnymi oraz wypłaszczony fragment doliny po dawnej wsi Zawój. Trasa ścieżki nie jest trudna jednak trzeba mieć buty terenowe. Ro rezerwatu można dojechać również rowerem.

Więcej informacji na temat rezerwatu można znaleźć tutaj: Rezerwat "Sine Wiry"

Fot. A.Gancarz