Lokalizacja: pow. bieszczadzki, gm. Lutowiska
Typ: Florystyczny

Rezerwat powstał w roku 2001 na obszarze 4,94 ha. Znajduje się w gminie Lutowiska, w powiecie bieszczadzkim, na terenie Parku Krajobrazowego Doliny Sanu. Od strony północnej ogranicza go droga, za którą wznosi się południowy stok pasma Otrytu, a od południa, wschodu i zachodu rzeka San, która w tym miejscu tworzy zakole.

Położony na łące – pomiędzy drogą z Dwerniczka do Dwernika a Sanem – rezerwat ten chroni jedno z największych w Bieszczadach stanowisk śnieżycy wiosennej oraz zbiorowiska łąkowe z bogatą florą gatunków chronionych i rzadkich. Dominuje łąka ostrożeniowa w fazie zarastania roślinnością ziołoroślową, głównie wiązówką.

W rezerwacie rośnie karpacki podgatunek śnieżycy wiosennej charakteryzujący się tym, że wiele okazów na łodyżce ma dwa kwiaty. Odwiedzanie tego miejsca najbardziej atrakcyjne jest podczas kwitnienia śnieżycy, a więc od połowy marca do połowy kwietnia. Wówczas cała łąka pokryta jest białym kobiercem. Pierwsze śnieżyce zakwitają już pod koniec lutego na skarpie po drugiej stronie drogi.

Roślinność występująca na terenie rezerwatu to: biedrzeniec większy, jaskier ostry, jaskier rozłogowy, jaskier różnolistny, przetacznik ożankowy, przytulia wiosenna, śmiałek darniowy, babka lancetowata, wiązówka błotna, kuklik zwisły, pierwiosnka wyniosła, chaber austriacki, dzięgiel leśny, ostrożeń łąkowy, przywrotnik, szczaw zwyczajny, firletka poszarpana, dąbrówka rozłogowa, pięciornik kurze ziele, ciemiężyca zielona, kozłek całolistny, turzyca zaostrzona, turzyca drżączkowata, cebulica dwulistna, żywiec gruczołowaty i sitowie leśne.

Z drapieżnych ptaków dostrzec tu można myszołowa i orła krzykliwego, sowy (puszczyka, puszczyka uralskiego i sowę uszatą) oraz m.in. dzięcioła dużego, kosa, drozda śpiewaka, czaplę siwą, bociana czarnego, trznadla, sójkę i kruka. Z ssaków występuje jeleń, sarna, dzik, kuna leśna, łasica, gronostaj i lis. Środowisko gadów reprezentują: żmija zygzakowata, zaskroniec zwyczajny, padalec zwyczajny i jaszczurka zwinka. Z kolei płazy: żaba trawna i rzekotka drzewna. Łąka jest rajem dla owadów, dostrzec można liczne motyle, chrząszcze, ważki, prostoskrzydłe, błonkówki i muchówki.

Rezerwat jest łatwo dostępny i stwarza możliwość obserwacji śnieżycy wiosennej, gatunku często nazywanego „symbolem bieszczadzkiej wiosny”.

Fot. A.Krzykwa

Lokalizacja: pow. leski, gm. Baligród
Typ: Florystyczny

Utworzony został w roku 1974, na powierzchni 9,40 ha we wsi Stężnica. Widać tu ekspansję olszy zielonej zwanej także kosą olchą (Alnus viridis) – gatunku rosnącego w Bieszczadach powyżej granicy lasu – na niżej położone łąki i pastwiska po zaniechaniu ich użytkowania po wojnie. Olsza kosa w stanie dzikim rośnie wyłącznie w Bieszczadach. Jej naturalne stanowiska znajdują się w najwyższych partiach połonin, gdzie trudne warunki klimatyczne eliminują mniej odporną roślinność konkurencyjną. Zajmuje tu miejsce zbliżonej do niej pokrojem kosówki, która jednak nie występuje w tej części Karpat. Obydwie pełnią podobne funkcje – zapobiegają erozji i utrwalają zbocza. W bulwkowatych naroślach na korzeniach olszy żyją specjalne bakterie z rzędu promieniowców, prowadzące proces wiązania atmosferycznego azotu. Proces ten znacznie poprawia jakość gleby.

Olsza zielona tworzy w rezerwacie zwarte zarośla 2,5-metrowej wysokości, rośnie na pastwisku, na południowo – zachodnim stoku Markowskiej Góry (748 m n.p.m.), łagodnie opadającym w kierunku wsi Stężnica, na wysokości 670–680 metrów n.p.m. Rezerwat leży więc w całości w obrębie jednego piętra roślinnego – regla dolnego, w którym naturalnym zespołem roślinnym jest żyzna buczyna karpacka. Na obecną jego szatę roślinną złożyła się wielowiekowa gospodarka człowieka oraz naturalne procesy sukcesji regeneracyjnej, które zachodzą tu mniej więcej od połowy ubiegłego wieku.

Flora liczy tu 110 gatunków roślin, w większości należących do zbiorowisk nieleśnych. Obecnych jest 9 gatunków górskich i 5 reglowych (żywiec gruczołowaty, jawor, olsza szara i szałwia lepka) oraz 3 ogólnogórskie (nerecznica szerokolistna, goryczka trojeściowa i róża alpejska). Florę wysokogórską reprezentuje jeden takson – olsza zielona. Występuje tu także kilka szeroko rozpowszechnionych gatunków ciepłolubnych, jak: wilczomlecz sosnka, rzepik pospolity, babka średnia i jaskier wielokwiatowy. Z objętych ścisłą ochroną roślin wymienić należy: storczyka plamistego, zimowita jesiennego i podkolana białego; a ochronie częściowej podlegają kalina koralowa i pierwiosnek wyniosły.

W czasie utworzenia rezerwatu olsza kosa zajmowała 95% jego powierzchni, tworząc zwarty łan sięgający 2–2,5 metra wysokości. Oprócz niej występowały sporadycznie sosna i brzoza oraz dwie kępy wierzby iwa wieku do 20 lat, zajmując powierzchnię 10 arów. Obecnie na terenie rezerwatu przeważa młody (25–40 lat) drzewostan, w którym dominują: wierzba iwa, jesion i sosna, natomiast zasięg olszy kosej, został ograniczony do jednego, stosunkowo niedużego, dość zwartego łanu oraz kilkunastu mniejszych kęp i pojedynczych osobników. Olsza wykazuje niską żywotność – masowo obsycha i słabo się odnawia. W niedalekiej przyszłości, jeśli nie zostaną podjęte zabiegi ochronne, doprowadzi to do całkowitego wycofania się tego gatunku z terenu rezerwatu.

Rozległy kompleks leśny, którego rezerwat jest elementem, to miejsce bytowania szeregu zwierząt. Florę reprezentują: jeleń, sarna, lis, wilk, ryś, gryzonie (wiewiórka, nornice, popielicowate), owadożerne (ryjówki, jeże) oraz zajęczaki i łasicowate. Z awifauny najliczniejsze są drobne ptaki śpiewające związane ze środowiskami leśnymi, ekotonalnymi  i łąkowymi.

Lokalizacja: pow. dębicki, gm. Pilzno
Typ: Florystyczny

Utworzony został w roku 1987, na obszarze 3,30 ha w dolinie Machowskiego Potoku, na pograniczu Machowej i Podlesia Machowskiego. Znajduje się w obrębie Jastrzębsko-Zdziarskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Przedmiotem ochrony w rezerwacie są stanowiska rzadkiego gatunku paproci, elementu górskiej flory – pióropusznika strusiego, które zostały tu odkryte w roku 1984. Pióropusznik występuje na terenach przyległych do meandrującej w lesie łęgowym rzeczki. W lecie można mieć wrażenie, jakby przedzierała się ona przez gęstą dżunglę, pełną poprzewracanych pni.

Największą powierzchnię terenu zajmuje łęg olszowy, ciągnący się po obu stronach Machowskiego Potoku, z dominującą olszą czarną oraz domieszką świerku, sosny i dębu szypułkowego, a także pojedynczymi egzemplarzami wierzby kruchej. W starorzeczu, w którym przez większą część roku stoi woda, występuje z kolei ols, z charakterystyczną porzeczką czarną. Trzecim wyróżnikiem jest kontynentalny bór mieszany z sosną i dębem szypułkowym. Oprócz pióropusznika strusiego z roślin podlegających ochronie gatunkowej odnaleziono: mieczyka dachówkowatego, bluszcza pospolitego, kopytnika pospolitego, porzeczkę czarną, kruszynę pospolitą, kalinę koralową, ciemiężycę zieloną i wawrzynka wilczełyko.

Licznie występuje na obszarze rezerwatu sarna, w mniejszym stopniu dzik. Na szczególną uwagę zwraca duża obecność ptaków zakładających gniazda w dziuplach (dziuplaki),znajdujących na tym terenie sprzyjające warunki bytowania. Są to dzięcioły, szpaki, niektóre sowy, dudki, jerzyki, sikory, mazurki, kowaliki, a także siniaki, kraski, muchołówki, pełzaczowate i gągoły.

W wodach leśnego odcinka Machowskiego Potoku znaleźć można raka rzecznego, co świadczy korzystnie o czystości tego akwenu.

Fot. M.Jedynak

Lokalizacja: pow. krośnieński, gm. Dukla
Typ: Florystyczny

Utworzony został w roku 1953, na powierzchni 14,46 ha, we wsi Barwinek. Ochronie podlega stanowisko modrzewia polskiego (Larix decidua subsp. Polonica) występującego w drzewostanie mieszanym z jodłą. Modrzew polski rosnący w tym rezerwacie jest najprawdopodobniej naturalnego pochodzenia, a stanowisko to jest jedynym otoczonym opieką konserwatorską miejscem w Beskidzie Niskim. O jego naturalności świadczyć mają zapiski Ewarysta Andrzeja hr. Kuropatnickiego z roku 1786, w których pisał, że Barwinek „modrzewiami pięknymi w lasach złożona wieś”. Największe szkody w tym wiekowym drzewostanie przyniósł ostrzał artyleryjski w czasie II wojny światowej i walki pozycyjne w tzw. „Dolinie Śmierci”, w pobliżu przełęczy dukielskiej. Rezerwat osadzony jest na rozległym wzniesieniu, wchodzącym w skład pasma położonego między dolinami Barwinka i Mszanki oraz Wilszni i Moczarnika. Rozpiętość wysokościowa wynosi 51 m – od 433 do 484 m n.p.m.

Dominującym zbiorowiskiem roślinnym jest mieszany grąd jodłowy. Większość drzew w rezerwacie to wspaniałe okazy, liczące ponad 200 lat, a ich obwody przekraczają 90 cm.

W składzie flory zanotowano dotychczas 204 gatunki, z przeważającą liczbą taksonów niżowych i 24 górskich. Najpospoliciej z drzew i krzewów występuje tu: jodła, modrzew polski i europejski, jawor i leszczyna. Z roślin zielnych najczęstsze są: jeżyna gruczołowata, kosmatka owłosiona, gajowiec żółty, niecierpek pospolity i szczawik zajęczy. Reprezentowany jest także element borealny (skrzyp leśny, wietlica samicza, cienistka trójkątna zwana także zachyłką, borówka czarna), subborealny (nerecznica samcza, malina właściwa, sitowie leśne, wiązówka błotna, głowienka pospolita), a także submediterrański (wilczomlecz migdałolistny i przytulia wiosenna).

Z górskich przeważają gatunki reglowe (w sumie 20), wśród których najbardziej rozpowszechnione są: tojeść gajowa, żywiec gruczołowaty, przetacznik górski i starzec Fuchsa. Cztery taksony ogólnogórskie to typowe rośliny leśne: nerecznica szerokolistna, knieć górska, świerząbek orzęsiony i trybuła lśniąca.

Świat zwierzęcy reprezentuje jeleń europejski w odmianie karpackiej, sarna, dzik, wilk, ryś, żbik i lis, czasami pojawia się niedźwiedź brunatny. Liczne są rzędy: gryzoni (myszy, wiewiórki, nornice, popielicowate), owadożernych (ryjówki, jeże, rzęsorki) oraz zajęczaki i łasicowate. Stosunkowo dużo jest także nietoperzy.

Bogate środowisko awifauny zdominowały: dzięcioł duży, świergotek drzewny, strzyżyk, pokrzywnica, rudzik, kos, śpiewak, pokrzewki, pełzacz leśny, grubodziób i inne. Mniejszą liczebność wykazują: myszołów zwyczajny, orlik krzykliwy, jarząbek, słonka, puszczyki i kruk.

Pospolitymi przedstawicielami herpetofauny są: jaszczurki, traszki, żaby i ropuchy. Często spotykany bywa zaskroniec, zdecydowanie rzadziej pojawia się żmija zygzakowata i salamandra plamista. Rzadkie i ciekawe gatunki spotkać można wśród owadów, występuje tu niepylak mnemozyna (podgatunek dukielski), paź królowej i żeglarz. Zlatuje tu również z południowej Europy zmierzchnica trupia główka.